Uniwersyteckie Poradnie Prawne w RPA - sprawozdanie z wizyty badawczej

Johannesburg, Kapsztad, Durban
grudzień 2001

Wstęp

Poniższe sprawozdanie ma celu zaprezentowanie doświadczeń oraz informacji zdobytych podczas pobytu w Republice Południowej Afryki. Przedmiotem opracowania jest opis funkcjonowania i finansowanie poradni prawnych.

Polski model poradni prawnych jest bliski południowoafrykańskiemu. W RPA problem finansowania działalności poradni jest rozwiązany w oryginalny i efektywny sposób. Jednym z najistotniejszych, strategicznych sponsorów poradni w Polsce i w RPA jest Fundacja Forda. Powyższe względy przemawiają za zapoznaniem się przez polskie poradnie z doświadczeniami południowoafrykańskim. Konkluzją tych rozważań powinna być odpowiedź na pytanie, czy model zastosowany w RPA możliwy jest do ewentualnego zastosowania na polskim gruncie.

Kolejność omówionych spotkań jest chronologiczna. Członkowie polskiej delegacji spotkali się z przedstawicielami sponsorów (Fundacja Forda), stowarzyszenia zrzeszającego poradnie (Association of University Legal Aid Institutions), fundacji powołanej przez stowarzyszenie (Trust) oraz instytucji zarządzającej środkami publicznymi przeznaczonymi na pomoc prawną dla osób ubogich (Legal Aid Board).

Wydaje się nam, że wartością tego sprawozdania jest, że rozmówcy nie omijali trudnych i konfliktowych kwestii.

Delegacji przewodniczył Edwin Rekosh, Executive Director w Public Interest Law Initiative (PILI). PILI oraz klinika University of Natal zorganizowały wsparcie logistyczne wizyty, zaś całą podróż sponsorowało COPLI oraz Fundacja Forda. W skład polskiej delegacji wchodzili: Filip Czernicki, Izabela Gajewska i Filip Wejman.

Sprawozdanie ze spotkań

3 grudnia 2001
Fran Biggs - Legal Resource Centre, członkini Board of Trustees
Pani Cheryl Loots - Department of Justice, członkini Board of Trustees


W RPA, podobnie jak w Polsce istnieje problem z dostępem do bezpłatnej pomocy prawnej. W RPA udało się jednak wypracować skuteczny sposób dysponowanie pieniędzmi publicznymi przeznaczonymi na reprezentację osób ubogich przed sądem.

3 grudnia 2001
Alice L. Brown - zastępca przedstawiciela Fundacji Forda w RPA


Współpraca Fundacji Forda z ruchem klinicznym w RPA rozpoczęła się na początku lat 90-tych. W 1992 Fundacja Forda finansowała program wymiany RPA z USA dla nauczycieli klinicznych, w latach późniejszych realizowano programy wewnątrz krajowe.

4 grudnia 2001
sędzia Mohammed Navsa - Supreme Court of Appeal of South Africa, Przewodniczący Legal Aid Board


Legal Aid Board jest organizacją odpowiedzialną za świadczenie pomocy prawnej z urzędu w sprawach karnych.

4 grudnia 2001
Phillipa Kruger - Witwatersrand University (Wits)


Wits jest dużym, zamożnym, historycznie białym uniwersytetem.

4 grudnia 2001
Frans Haupt, Niels du Plessis - University of Pretoria


Klinika działająca przy Uniwersity of Pretoria została założona w 1979 roku, oprócz swojej głównej siedziby na Uniwersytecie ma również oddział w regionie wiejskim zamieszkałym przez ludność ubogą.

5 grudnia 2001
Kruger Van Der Walt - Stellenbosch University


Stellenbosch University jest uniwersytetem historycznie afrykanerskim, językami wykładowymi są afrykanerski i angielski. Przy uniwersytecie działa klinika prawa.

5 grudnia 2001
Leonardo Coosen - University of Cape Town


Klinika działająca przy University of Cape Town (historycznie białym) powstała na początku lat 70-tych z inicjatywy studentów.

5 grudnia 2001
Beverly Franks - University of Western Cape


University of Western Cape jest historycznie tzw. "kolorowym" uniwersytetem. Ruch kliniczny rozpoczął się tu w latach 70-tych z inicjatywy studentów.

6 grudnia 2001
Munirah Osman, John Lea, Sumayya Mitha, Schalk Meyer - członkowie Trust'u


Stowarzyszenie, które powstało w 1989 roku organizuje 2 konferencje rocznie. Konferencja która odbyła się w lipcu 1999 była poświęcona stworzeniu standardów działalności klinik oraz zapoznaniu przedstawicieli klinik z zasadami na jakich będzie działać Trust. Konferencja, która odbyła się we wrześniu 1999 roku była adresowana przede wszystkim do tych Klinik, które muszą poprawić zasady funkcjonowania i nie mają zbyt dużo doświadczenia w pracy klinicznej. Omówiono wówczas zasady fundraisingu, pisania wniosków i raportowania. Konferencje w 2000 i 2001 roku poświęcone były nauczaniu klinicznemu, metodyce, opracowywaniu podręczników, zaproszeni byli fachowcy z zarządzania i kierowania zespołem.

6 grudnia 2001
Prof. David McQuoid-Mason - University of Natal, założyciel kliniki


Klinika została założona w 1973 roku, później szybko się rozwinęła i obecnie jest jedną z najlepiej zorganizowanych klinik w kraju.

7 grudnia 2001
Asha Ramgobin - University of Natal


Z dotychczasowego doświadczenia wynika, że błędem Trust'u było nie zorganizowanie poważnego i niezależnego od jakiejkolwiek kliniki sekretariatu. Brak profesjonalnego sekretariatu, zwłaszcza na początku funkcjonowania Trust'u, był wyjątkowo uciążliwy i powodował że Asha Ramgobin cały swój prywatny czas musiała poświęcać na sprawy Trust'u.


Wnioski: perspektywy finansowania poradni w Polsce

Należy rozważyć powołanie w Polsce instytucji podobnej do Trustu. Właściwą formą organizacyjną jest fundacja. Inicjatywa utworzenia fundacji powinna wyjść od poradni, podobnie jak w RPA stowarzyszenie założyło Trust. Fundacja powinna być w dużej mierze niezależna od poradni. Poradnie nie powinny rozstrzygać o rozdziale środków, dlatego że stawia to je w sytuacji konfliktu interesu. Statut powinien gwarantować niezależność organów fundacji, które rozstrzygają o finansowaniu poradni. W RPA Trust jest instytucją praktycznie rzecz biorąc niezależną od Stowarzyszenia, a przedstawiciele poradni nie decydują o finansowaniu.

Fundacja powinna prowadzić stałe biuro zajmujące się pozyskiwanie i gromadzeniem funduszy. W perspektywie powinno ona zatrudniać osoby zajmujące się tym zawodowo. Dominujący pogląd przedstawiony nam w RPA, stanowił że Trust powinien dysponować taką strukturą.
Kryteria finansowania powinny zostać skodyfikowane w postaci standardów działalności poradni.
Dodatkowe środki finansowe mogą pochodzić z jednostek samorządu lokalnego oraz krajowych fundacji np. fundacje kościelne, fundacje regionalne, fundacje polityczne.

Wprowadzenie time sheet-ów aby móc prześledzić ilość czasu poświęcanego na poszczególne sprawy i czynności administracyjne.
Konieczne wydaje się wybranie w drodze konkursu profesjonalnej firmy audytorskiej lub konsultingowej.