Street Law

Uniwersyteckie Poradnie Prawne w RPA - sprawozdanie z wizyty badawczej

Johannesburg, Kapsztad, Durban
grudzień 2001

Wstęp

Poniższe sprawozdanie ma celu zaprezentowanie doświadczeń oraz informacji zdobytych podczas pobytu w Republice Południowej Afryki. Przedmiotem opracowania jest opis funkcjonowania i finansowanie poradni prawnych.

Polski model poradni prawnych jest bliski południowoafrykańskiemu. W RPA problem finansowania działalności poradni jest rozwiązany w oryginalny i efektywny sposób. Jednym z najistotniejszych, strategicznych sponsorów poradni w Polsce i w RPA jest Fundacja Forda. Powyższe względy przemawiają za zapoznaniem się przez polskie poradnie z doświadczeniami południowoafrykańskim. Konkluzją tych rozważań powinna być odpowiedź na pytanie, czy model zastosowany w RPA możliwy jest do ewentualnego zastosowania na polskim gruncie.

Kolejność omówionych spotkań jest chronologiczna. Członkowie polskiej delegacji spotkali się z przedstawicielami sponsorów (Fundacja Forda), stowarzyszenia zrzeszającego poradnie (Association of University Legal Aid Institutions), fundacji powołanej przez stowarzyszenie (Trust) oraz instytucji zarządzającej środkami publicznymi przeznaczonymi na pomoc prawną dla osób ubogich (Legal Aid Board).

Wydaje się nam, że wartością tego sprawozdania jest, że rozmówcy nie omijali trudnych i konfliktowych kwestii.

Delegacji przewodniczył Edwin Rekosh, Executive Director w Public Interest Law Initiative (PILI). PILI oraz klinika University of Natal zorganizowały wsparcie logistyczne wizyty, zaś całą podróż sponsorowało COPLI oraz Fundacja Forda. W skład polskiej delegacji wchodzili: Filip Czernicki, Izabela Gajewska i Filip Wejman.

Sprawozdanie ze spotkań

3 grudnia 2001
Fran Biggs - Legal Resource Centre, członkini Board of Trustees
Pani Cheryl Loots - Department of Justice, członkini Board of Trustees


W RPA, podobnie jak w Polsce istnieje problem z dostępem do bezpłatnej pomocy prawnej. W RPA udało się jednak wypracować skuteczny sposób dysponowanie pieniędzmi publicznymi przeznaczonymi na reprezentację osób ubogich przed sądem.

  • Program kliniczny w RPA istnieje od lat 70-tych, ale dopiero pod koniec lat 90-tych został on uporządkowany i zorganizowany strukturalnie.
  • Kliniki, w znacznej części, zostały zorganizowane przez prawników praktyków a nie, tak jak w Polsce, przez nauczycieli akademickich. Praktycy są głównymi uczestnikami programu klinicznego i zajmują się prowadzeniem klinik. Klinicyści pracujący odpowiednio długo, są traktowani jak profesorowie, ale dopiero w 2001 roku pierwszy klinicysta został mianowany profesorem uniwersyteckim.
  • Wszystkie kliniki działają przy uniwersyteckich wydziałach prawa.
  • Association of University Legal Aid Institutions (AULAI) - Stowarzyszenie Poradni Prawnych (zwane dalej Stowarzyszeniem) jest formalną reprezentacją wszystkich klinik. Stowarzyszenie powstało z inicjatywy Stowarzyszenia nauczycieli prawa na początku lat 90-tych. Członkowie Stowarzyszenia spotykają się 2 razy w roku. Głównym jego osiągnięciem było nawiązanie i sformalizowanie stosunków między klinikami. Obecnie Stowarzyszenie zajmuje się organizacją szkoleń, konferencji, warsztatów, spotkań itp. Inicjatywy Stowarzyszenia mogą być finansowane przez Trust w oparciu o złożony formalny wniosek o grant.
  • Stowarzyszenie ma otwartą formułę, przyjmuje do swojego grona każdą poradnię zorganizowaną przy uniwersyteckim wydziale prawa oraz świadczącą porady prawne na rzecz ludzi ubogich. Stowarzyszenie ustaliło i przyjęło zasady rzetelnej działalności - standardy, które są rozpropagowane wśród poszczególnych klinik.
  • Association of University Legal Aid Institutions Trust - Fundacja Stowarzyszenia Poradni Prawnych (dalej zwany Trust) - forma prawna przypomina polską fundację jednak o znacznej uproszczonej strukturze. Jedynym organem jest Zarząd (Board of Trustees). W jego skład wchodzi 12 osób, w tym przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości, sądów, przedstawiciele korporacji zawodowych oraz 2 przedstawicieli Stowarzyszenia. Zarząd spotyka się 4 razy w roku.
  • Działalność Trustu ogranicza się do podejmowania decyzji w sprawie przydzielenia dotacji, na podstawie wniosków składanych przez kliniki. W ramach Trustu działa mniejsza komisja, która pierwotnie była osobnym ciałem doradczym podejmującym decyzje finansowe, obecnie osoby te zostały przyjęte w poczet członków Zarządu Trust'u i spotkania obu ciał odbywają się razem.
  • Trust posiada wewnętrzne zasady, według których ocenia wnioski o dofinansowanie klinik. Członkowie Stowarzyszenia zasiadający w Truście są wykluczani z podejmowania decyzji dotyczących przyznawania grantów klinikom.
  • Trust nie ma żadnej wspomagającej struktury. Dotychczas obsługę techniczną zapewniała mu jedna z najsilniejszych i najstarszych klinik mieszcząca się na University of Natal (Durban) oraz dodatkowo 2 osoby zatrudnione na umowy zlecenia do pisania raportów i prowadzenia bieżących kwestii finansowych. Obecnie w planach jest utworzenia formalnego sekretariatu Trust'u.
  • Członkowie Trust'u pracują na zasadzie wolontariatu, mają refundowane jedynie koszty podróży.
  • Trust nie pokrywa wszystkich wydatków klinicznych, kliniki same szukają dodatkowych sponsorów. Niektóre z nich nigdy nie złożyły wniosku o dofinansowanie z Trust'u. Średnia dotacja na jeden rok, na jedną klinikę wynosi równowartość 18 tysięcy dolarów amerykańskich.
  • Trust powstał wskutek zmiany polityki finansowania poradni prawnych przez Fundację Forda. Początkowo Fundacja Forda sponsorowała poszczególne kliniki występujące do niej bezpośrednio z wnioskiem o grant. W drugiej połowie lat 90-tych w Fundacji Forda zapadła decyzja o zaprzestaniu finansowania poszczególnych klinik i zaproponowano utworzenie Trust'u, któremu Fundacja Forda przekazałaby duży grant instytucjonalny. Wówczas Stowarzyszenie klinik powołało do życia Trust, aby ten mógł obsługiwać dotacje dla programu klinicznego.
  • Trust dysponuje następującymi środkami finansowymi: od Fundacji Forda - 1 mln $ oraz od International Commision of Jurists (ICJ) sekcja w Szwecji – 600.000 $. Przewiduje się, że środki te wystarczą do 2004-2005 roku. Zachodzi zatem potrzeba szukania dalszych sponsorów. Fundacja Forda przekazała Trust'owi całą kwotę w jednej transzy i nie wymaga od niego sprawozdań merytorycznych ani rozliczeń finansowych, natomiast ICJ rozłożyło dotację na 3 lata, przyznając kolejne transze po otrzymaniu okresowego rozliczenia. ICJ stawia również wymóg, aby środki przez niego przyznane były wykorzystane do współpracy z "paralegals" (są to nieprawnicy udzielający pomocy prawnej).
  • Program kliniczny finansowany jest ponadto z następujących źródeł: uniwersytety, Fidelity Fund, Legal Aid Board (który założył ponadto Legal Centers - Centra Prawa), jak dotąd nie ma jednak indywidualnych darczyńców. Fidelity Fund to specjalny fundusz kontrolowany przez prawników ze Stowarzyszenia Law Society, pomaga on klinikom w myśl zasady, że dobrze nauczeni studenci będą w przyszłości lepszymi prawnikami. Pomoc przychodzi także z dużych firm prawniczych nie bojących się konkurencji i walki o klienta, ale na razie nie jest to jeszcze źródło szerzej wykorzystane.
3 grudnia 2001
Alice L. Brown - zastępca przedstawiciela Fundacji Forda w RPA


Współpraca Fundacji Forda z ruchem klinicznym w RPA rozpoczęła się na początku lat 90-tych. W 1992 Fundacja Forda finansowała program wymiany RPA z USA dla nauczycieli klinicznych, w latach późniejszych realizowano programy wewnątrz krajowe.

  • W latach 1993 –1994 powstało Stowarzyszenie kliniczne zrzeszające przedstawicieli klinik. Stowarzyszenie zawiodło oczekiwania Fundacji Forda. Działało zbyt opieszale, miało problemy z kolektywnymi decyzjami, było źle zorganizowane. Interesowało się jedynie problematyką bieżącą i nie miało żadnego pomysłu na finansowanie programu w przyszłości.
  • W latach 1995 - 1996 Fundacja Forda sponsorowała 8 z 21 istniejących klinik w RPA, dając jednocześnie sygnały, że indywidualne kliniki nie będą dłużej sponsorowane.
  • W latach 1995 - 1997 - indywidualne granty dla klinik otrzymali: Wits, Western Cape, Natal oraz mniejsze kliniki na uniwersytetach Zululand, Nord, Durban Westville, Transkei, Fort Hare.
  • W 1998 Stowarzyszenie pod wpływem sugestii Fundacji Forda powołało do życia Trust, dla którego to Fundacja Forda przekazała duży grant instytucjonalny.
  • Kliniki działające przy dużych uniwersytetach, takich jak Wits czy Natal same zapewniają sobie finansowanie z różnych źródeł, mają też zapewnioną pomoc finansową ze strony uniwersytetów. Dzięki temu kliniki te nie korzystają z pomocy finansowej oferowanej przez Trust. Inne uniwersytety w szczególności te, które w czasach Apartheidu kształciły czarnoskórych studentów, mają ogromne problemy finansowe i nie angażują się w program kliniczny w wystarczający sposób, dlatego też poradnie działające przy tych uniwersytetach bardzo potrzebują pomocy finansowej Trust'u.
  • Zdaniem Fundacji Forda błędem Trust'u było nie powołanie od początku formalnego sekretariatu zwłaszcza, że miał on na to środki przyznane z ICJ. W rezultacie bieżącą działalność programu prowadziła Asha Ramgobin, z pomocą Davida McQuoid-Mason'a oraz dodatkowo zatrudniona Fran Biggs odpowiedzialna za logistykę przedsięwzięcia.
4 grudnia 2001
sędzia Mohammed Navsa - Supreme Court of Appeal of South Africa, Przewodniczący Legal Aid Board


Legal Aid Board jest organizacją odpowiedzialną za świadczenie pomocy prawnej z urzędu w sprawach karnych.

  • Ta ogólnokrajowa struktura początkowo borykała się z licznymi trudnościami, zwłaszcza finansowymi. Obecnie działa sprawnie, jest dobrze zorganizowana i ma zapewnione odpowiednie środki finansowe.
  • Legal Aid Board zapewnia reprezentację procesową (pomoc prawna z urzędu) osobom ubogim, których nie stać na pomoc prawną z wyboru.
  • Legal Aid Bord powołało do życia Justice Centers - Centra Prawa. Zajmują się one doradztwem prawnym, prowadzą komputerową bazę danych o pomocy prawnej oraz zapewniają reprezentację procesową.
  • Poszczególne organizacje pozarządowe, a także kliniki mogą składać wnioski o dofinansowanie do Legal Aid Board w oparciu o tzw. Cooperative Agreements. Otrzymują wówczas państwowe pieniądze przeznaczone na pomoc prawną ludziom ubogim. W tym celu utworzony został specjalny fundusz - strategic litigation fund. Jedynym warunkiem jest to, aby pieniądze przyznane przez Legal Aid Board były wykorzystane przy sprawach karnych.
4 grudnia 2001
Phillipa Kruger - Witwatersrand University (Wits)


Wits jest dużym, zamożnym, historycznie białym uniwersytetem.

  • Klinika przy Wits działa od 20 lat i nigdy nie składała wniosku o dotację do Trust'u.
  • Nauczanie kliniczne zostało włączone tu do programu nauczania ostatniego roku studiów, jako przedmiot obowiązkowy. W 2001 roku w zajęciach klinicznych brało udział 160 studentów.
  • Klinika składa się z 6 sekcji w tym m.in. prawa pracy, uchodźców, karnego i cywilnego, po 22 studentów w każdej sekcji. W 2001 r. prowadziła ona około 1000 spraw.
  • Aplikanci adwokaccy (candidate attorneys) są zaangażowani w działalność kliniki poprzez wprowadzenie tego przedmiotu do ich programu nauczania. Prowadzą oni sprawy bardziej skomplikowane oraz reprezentują klientów w sądach, do czego nie mają uprawnień studenci.
  • Kwestie uprawnień i funkcjonowania klinik w RPA rozstrzyga Prawo o adwokaturze (Attorney Act).
  • Pani Kruger uważa, że procedura składania do Trust'u wniosków o przyznanie dotacji na rzecz klinik jest bardzo skomplikowana. (trudne formularze, sprawozdania, comiesięczne raporty itp.) Klinika działająca przy Wits nie występuje z wnioskiem o dofinansowanie do Trus'u bo jest to zbyt uciążliwe, wolą oni pozyskiwać środki finansowe z innych źródeł. Pani Kruger nie jest też zadowolona ze struktury organizacyjnej Trust'u i Stowarzyszenia. Zwróciła uwagę na fakt, że w tworzenie Trust'u nie były zaangażowane wszystkie kliniki na terenie RPA, nie zostało to z nimi skonsultowane i ustalone. Wszystkie decyzje zostały podjęte z pominięciem niektórych klinik. Problemem jest również brak należytej komunikacji pomiędzy klinikami. O wielu przedsięwzięciach jedne kliniki są lepiej poinformowane od innych.
4 grudnia 2001
Frans Haupt, Niels du Plessis - University of Pretoria


Klinika działająca przy Uniwersity of Pretoria została założona w 1979 roku, oprócz swojej głównej siedziby na Uniwersytecie ma również oddział w regionie wiejskim zamieszkałym przez ludność ubogą.

  • Finansowana jest przez Trust, Uniwersytet i innych mniej znaczących darczyńców. W klinice pracuje 45 studentów (około 400 studentów na każdym roku studiów), a chęć uczestnictwa w programie w tym roku zgłosiło 80 studentów.
  • Ruch kliniczny w RPA został w znacznej mierze zainicjowany przez Ashę Ramgobin, która opracowała standardy działania klinik, a następnie dążyła do powołania Stowarzyszenia. Część pozostałych "klinicystów" była albo w opozycji, albo też odnosiła się do tego pomysłu z dystansem.
  • Stowarzyszeniem kieruje Zarząd składający się z 7 osób. W skład Stowarzyszenia wchodzą przedstawiciele 20 klinik po dwie osoby z każdej. Członkowie Stowarzyszenia spotykają się dwa razy do roku. Na jednym ze spotkań wybierany jest Zarząd, na drugim zaś organizowane są warsztaty.
5 grudnia 2001
Kruger Van Der Walt - Stellenbosch University


Stellenbosch University jest uniwersytetem historycznie afrykanerskim, językami wykładowymi są afrykanerski i angielski. Przy uniwersytecie działa klinika prawa.

  • Klinika udziela około 3 tysiące porad rocznie, z czego ok. 1600 to porady telefoniczne i krótkie konsultacje, zaś ok. 1400 to sprawy wymagające poważniejszego zanalizowania (w tym ok. 480 to rozwody i problemy związane z prawem pracy). Klinika prowadzi wymiany i wspólne warsztaty z uniwersytetami w Botswanie.
  • W klinice pracuje dyrektor, 2 prawników (attorney, nie advocate), jeden aplikant, 32 studentów ostatniego roku (jeden rocznik to około 150 studentów) podzielonych na 4 grupy. Nauczanie kliniczne ma tutaj duże powodzenie, prawie każdy student chce pracować w klinice, w trakcie postępowania kwalifikacyjnego brana jest pod uwagę średnia ocen, przede wszystkim jednak liczą się oceny z procedury cywilnej.
  • Proces nauczania podzielony jest na trzy etapy: 1 - uczenie praktyczne (pisanie pism, proste sprawy), 2 - przejście do bardziej skomplikowanych spraw (np. rozwody), 3 etap - najpoważniejsze sprawy. Student spędza w klinice mniej więcej 3 godziny w tygodniu (2 godz. zajęć teoretycznych i 1 godz. spotkań z klientami).
  • Za uczestnictwo w kursie otrzymuje się 12 punktów kredytowych (stanowi to 1/8 absolutorium za dany rok), zajęcia są fakultatywne. Praca w klinice zalicza również 200 godzin wymaganej pracy pro bono. Przy wystawianiu oceny końcowej oceniane jest: prowadzenie dokumentacji i akt, prawidłowe rozwiązanie problemu, wiedza prawnicza, przebieg konsultacji (dyrektor podsłuchuje prowadzenie konsultacji studentów z klientami!).
  • Klinika w 1 kosztów działalności finansowana jest przez Trust (np. 2 pensje - adwokata i aplikanta), resztę kosztów pokrywają Legal Aid Board (zainteresowany jedynie pomocą w sprawach karnych), Uniwersytet (zapewnia nieodpłatnie pomieszczenia kliniczne oraz pokrywa 1 bieżących kosztów kliniki), Fidelity Fund (pokrywa resztę kosztów oraz daje subwencje do pensji Dyrektora kliniki).
  • Klinika pobiera opłaty w wysokości 20 Randów (ok. 8 zł) za znaczek + tzw. opłaty szeryfowe (również niewielkie).
  • Do National Attorney Act nr 53 z 1979 w 1991 roku została wprowadzona poprawka (s. 1 Act No 102 of 1991), która podała definicję klinik prawnych: "law clinic means: a) a center for the practical legal education of student in the faculty of law at a university in the Republic; or b) a law center controlled by or which is, a non – profit making organization."
  • Ponadto w prawie lokalnym – Cape Town Regulation – wprowadzono przepis mówiący o tym, że każdy prawnik musi rocznie przepracować 40 godzin pro bono.
5 grudnia 2001
Leonardo Coosen - University of Cape Town


Klinika działająca przy University of Cape Town (historycznie białym) powstała na początku lat 70-tych z inicjatywy studentów.

  • W klinice pracuje 45 studentów (100 studentów na każdym roku studiów), w tym roku dostali się wszyscy, którzy aplikowali.
  • W chwili obecnej zajmują się tylko sprawami cywilnymi.
  • Studenci pracują przede wszystkim poza kliniką uniwersytecką, wychodzą "do ludzi", do spotkań wykorzystują pomieszczenia szkół, kościołów, itd. W sumie porady udzielane są w siedmiu miejscach.
  • Klinika prowadzi trzy główne programy:
    1. Children Advocacy Project - prowadzony przez adwokatów i aplikantów, polegający na reprezentowaniu dzieci przed sądami,
    2. Refugee Project - prowadzony przez studentów przy współpracy z UNHCR, zajmujący się prawami uchodźców,
    3. Satelite and Backup Legal Project - sponsorowany przez Legal Aid Board, prowadzony wyłącznie przez adwokatów i aplikantów, zajmujący się ogólnym doradztwem prawnym.
  • Klinika nie ma osobowości prawnej, stąd wszelkie granty i dotacje przekazywane są na rzecz Uniwersytetu. Finansowe wsparcie klinika otrzymuje od Legal Aid Board, UNHCR, Trust'u i Uniwersytetu (pomieszczenia i wyposażenie).
  • Klinika prowadzi wspólne warsztaty z University of Western Cape, a ponadto będąc członkiem Stowarzyszenia, uczestniczy w spotkaniach i konferencjach organizowanych przez Stowarzyszenie.
  • Uniwersytet prowadzi wymianę międzynarodowa, dzięki której studenci z USA i Anglii przyjeżdżają do RPA. Ponadto podtrzymywane są kontakty z Malawi.
  • W zestawieniu, środki na finansowanie programu edukacji prawniczej w RPA pochodzą z następujących źródeł:
    1. Trust - główne granty.
    2. Fidelity Fund - pensje dyrektorów klinik lub inne wydatki jeśli dyrektorów opłaca uniwersytet.
    3. Uniwersytety - pomieszczenie, wyposażenie oraz rachunki za energie elektryczną, telefon, ogrzewanie.
    4. Legal Aid Board - poprzez "Cooperative Agreements" pokrywając pensje adwokatów i aplikantów.
    5. UNHCR - projekt dotyczący uchodźców w klinice University of Cape Town.
5 grudnia 2001
Beverly Franks - University of Western Cape


University of Western Cape jest historycznie tzw. "kolorowym" uniwersytetem. Ruch kliniczny rozpoczął się tu w latach 70-tych z inicjatywy studentów.

  • W 1987 - przedmiot nauczania klinicznego zostaje wprowadzony do programu zajęć, zaś w 1988 roku zostaje powołany pierwszy oficjalny dyrektor kliniki.
  • W klinice pracuje ok. 35 studentów ostatniego roku studiów (150 na każdym roku studiów), 3 prawników (attorneys), 3 osoby z administracji oraz jeden aplikant adwokacki.
  • W ramach procedury kwalifikacyjnej do kliniki, odbywa się rozmowa ze studentami oraz brana jest pod uwagę średnia ocen zwłaszcza z procedury administracyjnej i cywilnej. Przy ostatecznej ocenie i zaliczeniu przedmiotu (3 punkty kredytowe) przeprowadzany jest egzamin pisemny, oceniana jest symulacja sądowa, umiejętność sporządzania pism i prowadzenia akt.
  • Klinika prowadzi 500-600 spraw tylko z prawa cywilnego.
  • Uniwersytet zapewnia pensję dyrektora kliniki, inne fundusze pochodzą od: Fidelity Fund, Ford (1994-98) oraz obecnie Trust'u.
  • Wnioskowanie o pomoc finansową do Trust'u było kiedyś skomplikowane, wymagało dużo pracy papierkowej, przewidywań i planowania, jednakże po warsztatach zorganizowanych przez Stowarzyszenie, podczas których wyjaśniono zasady wnioskowania i rozliczania dotacji, cała procedura nie wydaje się aż tak skomplikowana. Składa się półroczne i roczne raporty. Jedną z trudniejszych rzeczy jest wypełnianie formularzy "ewidencji czasu pracy" (używany częściej w tłumaczeniu na język angielski jako time sheets) obrazujących ilość czasu poświęconego na daną sprawę, kwestie administracyjne, organizacyjne itd.
  • Klinika jest członkiem Stowarzyszenia i pozytywnie ocenia jego działalność. Organizowanie spotkań, konferencji, lobby na rzecz ruchu klinicznego i podróży studyjnych do USA.
  • Proponuje się aby sekretariat Trust-u był zorganizowany rotacyjnie w różnych klinikach, aby podzielić zadania i odpowiedzialność w ramach Zarządu Trust-u i tym samym odciążając Ashę Ramgobin z licznych obowiązków.
6 grudnia 2001
Munirah Osman, John Lea, Sumayya Mitha, Schalk Meyer - członkowie Trust'u


Stowarzyszenie, które powstało w 1989 roku organizuje 2 konferencje rocznie. Konferencja która odbyła się w lipcu 1999 była poświęcona stworzeniu standardów działalności klinik oraz zapoznaniu przedstawicieli klinik z zasadami na jakich będzie działać Trust. Konferencja, która odbyła się we wrześniu 1999 roku była adresowana przede wszystkim do tych Klinik, które muszą poprawić zasady funkcjonowania i nie mają zbyt dużo doświadczenia w pracy klinicznej. Omówiono wówczas zasady fundraisingu, pisania wniosków i raportowania. Konferencje w 2000 i 2001 roku poświęcone były nauczaniu klinicznemu, metodyce, opracowywaniu podręczników, zaproszeni byli fachowcy z zarządzania i kierowania zespołem.

  • W RPA istnieje 20 klinik (w sumie jest 21 wydziałów prawa), z czego 15 jest sponsorowane przez Trust. Obecnie przyznawane są granty o średniej równowartości 18.000 USD.
  • Obecnie dwie kliniki nie otrzymujące grantów od Trust'u są to Natal i Wits ponieważ mają zapewnione niezależne finansowanie, zaś University of South Africa in Pretoria nie spełnia kryteriów nałożonych przez standardy Trust'u .
  • Jak dotąd wystąpił problem tylko z jedną z klinik. Organizowane były 4 wizytacje i niezadowolony dziekan wysłał niegrzeczny list zarzucający Trust'owi niewspomaganie poradni. Potem rozgorzała dyskusja, która zakończyła się rezygnacją dziekana. Trust jest wciąż zaangażowany w pracę z tym uniwersytetem, wciąż jednak nie może dojść do porozumienia z dyrektorem kliniki.
  • Zarząd Trust'u spotyka się 4 razy do roku. Największą zaletą Trust'u, powstałego w 1998 roku, jest odpowiednie zabezpieczenie powierzonych pieniędzy oraz dobra administracja i zarządzanie tymi środkami. Stwarza to świetny klimat dla fundatorów i darczyńców.
  • Zmienną rolę w funkcjonowaniu Trust'u miała Rada Programowa, na początku było to ciało składające się z autorytetów prawa zajmujące się opiniowaniem wniosków grantowych. Następnie jednak osoby te zostały również włączone w skład Zarządu (Board of Trustees) i od 2001 roku posiedzenia obu ciał odbywają się wspólnie. Stąd obecnie trudno jest mówić o dwóch organach w Trust'cie ponieważ zarówno kompetencje jak i działania obu ciał się pokrywają.
  • Sekretariat Trust'u prowadzi klinika przy Natal University. Asha Ramgobin jest jednocześnie szefową sekretariatu Trust'u oraz kierownikiem kliniki, dlatego też nie pobiera dodatkowego wynagrodzenia od Trust'u za wykonywaną pracę. Dodatkowo Trust zatrudnia na pół etatu osobę zajmującą się administracją Trust'u oraz jedną osobę zajmująca się bieżącą rachunkowością.
  • Trust wyznacza zasady - standardy, które klinika ubiegająca się o dofinansowanie musi spełniać. Jeśli klinika nie spełnia standardów wówczas nie może liczyć na pieniądze, ale jednocześnie Trust pomaga jej w spełnieniu wymagań np. poprzez szkolenie z pisania raportów, wyposaża w materiały szkoleniowe i zapewnia pomoc merytoryczną. Trust stara się działać dość dynamicznie, przeprowadza przynajmniej raz do roku kontrolę. Przedstawiciele Zarządu przyjeżdżają na wizyty również ad hoc.
  • Została przyjęta formuła, że Trust przyznaje tylko granty roczne a jego transze podzielone są na 12 miesięcy i każda wpłata dokonywana jest po otrzymaniu sprawozdania miesięcznego. Miesięczne sprawozdanie zawiera zestawienie poniesionych kosztów w stosunku do zaplanowanego budżetu oraz zastawienie czasu poświęconego na poszczególne czynności (obowiązek wypełniania time-sheetów przez każdego pracownika kliniki). Następnie przygotowuje się sprawozdania półroczne oraz roczne zawierające szczegółowe sprawozdanie finansowe poparte załączonymi rachunkami.
6 grudnia 2001
Prof. David McQuoid-Mason - University of Natal, założyciel kliniki


Klinika została założona w 1973 roku, później szybko się rozwinęła i obecnie jest jedną z najlepiej zorganizowanych klinik w kraju.

  • W ramach propagowania i szerzenia idei klinik jeden z pracowników University of Natal został wysłany do Zulu University (historycznie czarnego), gdzie obecnie jest kierownikiem kliniki ma do pomocy aplikanta adwokackiego oraz zorganizowany sekretariat, całość projektu finansowana jest przez Trust.
  • Ponadto wzmacniana jest współpraca regionalna w RPA oraz podejmowane są kontakty z Botswaną.
  • Szczególną formą pracy klinicznej oraz pomocy ludziom ubogim są tak zwane "Non for profit legal clinics" (inaczej "Communities Development Programme"). Projekt ten polega na tym, że do ubogiego regionu kraju przyjeżdżają pracownicy uniwersytetu oraz studenci, którzy organizują za pomocą wcześniej zdobytych środków finansowych działalność gospodarczą, charytatywną lub inną. Gdy dane przedsięwzięcie się rozwinie wówczas przeszkoleni przez nich ludzie przejmują dany projekt i dalej już sami go prowadzą szkoląc i dając pracę następnym. Tym samym z wykorzystaniem zewnętrznych środków finansowych oraz wiedzy posiadanej przez pracowników uniwersytetu i studentów rozwija się działalność gospodarczą i poszerza wiedzę ludzi.
7 grudnia 2001
Asha Ramgobin - University of Natal


Z dotychczasowego doświadczenia wynika, że błędem Trust'u było nie zorganizowanie poważnego i niezależnego od jakiejkolwiek kliniki sekretariatu. Brak profesjonalnego sekretariatu, zwłaszcza na początku funkcjonowania Trust'u, był wyjątkowo uciążliwy i powodował że Asha Ramgobin cały swój prywatny czas musiała poświęcać na sprawy Trust'u.

  • Niezmiernie ważnym jest aby wybrać bardzo dobrego doradcę finansowego i księgowego zarazem. Trust na samym początku ogłosił publiczny konkurs na taką firmę, szczęśliwie firmy chętnie zgłosiły się do współpracy i zaoferowały bardzo korzystne warunki. Obecnie wszystkie finansowe rozliczenia oraz inwestycje posiadanego przez Trust kapitału prowadzi międzynarodowa firma Deloitte & Touche. Firma ta nie tylko prowadzi księgowość Trust'u i rozliczenia fiskalne, ale również zajmuje się korzystnym pomnażaniem i lokowaniem kapitału. Ponadto można również liczyć na pomoc jednego z jej pracowników we wszystkich spotkaniach finansowych oraz negocjacjach z potencjalnymi sponsorami. Posiadanie umowy z tą firmą jest nie tylko korzystne z punktu widzenie prowadzenia rachunków Trust'u, ale również wzmacnia wizerunek Trust'u jako instytucji godnej zaufania.


Wnioski: perspektywy finansowania poradni w Polsce

Należy rozważyć powołanie w Polsce instytucji podobnej do Trustu. Właściwą formą organizacyjną jest fundacja. Inicjatywa utworzenia fundacji powinna wyjść od poradni, podobnie jak w RPA stowarzyszenie założyło Trust. Fundacja powinna być w dużej mierze niezależna od poradni. Poradnie nie powinny rozstrzygać o rozdziale środków, dlatego że stawia to je w sytuacji konfliktu interesu. Statut powinien gwarantować niezależność organów fundacji, które rozstrzygają o finansowaniu poradni. W RPA Trust jest instytucją praktycznie rzecz biorąc niezależną od Stowarzyszenia, a przedstawiciele poradni nie decydują o finansowaniu.

Fundacja powinna prowadzić stałe biuro zajmujące się pozyskiwanie i gromadzeniem funduszy. W perspektywie powinno ona zatrudniać osoby zajmujące się tym zawodowo. Dominujący pogląd przedstawiony nam w RPA, stanowił że Trust powinien dysponować taką strukturą.
Kryteria finansowania powinny zostać skodyfikowane w postaci standardów działalności poradni.
Dodatkowe środki finansowe mogą pochodzić z jednostek samorządu lokalnego oraz krajowych fundacji np. fundacje kościelne, fundacje regionalne, fundacje polityczne.

Wprowadzenie time sheet-ów aby móc prześledzić ilość czasu poświęcanego na poszczególne sprawy i czynności administracyjne.
Konieczne wydaje się wybranie w drodze konkursu profesjonalnej firmy audytorskiej lub konsultingowej. 

Poradnictwo Prawne i Obywatelskie

Wyszukaj