Page 35 - Klinika nr 15 (19)/2013

DEBATA ŚRODOWISKOWA

z nich wskutek odmiennej oceny jej sytuacji fnansowej w ramach prawnych i adwokatów, które w tym zakresie wykonywałyby zada­
instytucji zwolnienia od kosztów sądowych przez sąd cywilny oraz nia państwa. Jedynie ewentualna kontrola ich decyzji odmownej
prawa pomocy przez sąd administracyjny. W kontekście powyżej w tym zakresie, wymagająca wówczas pisemnego uzasadnienia, po­
sformułowanych uwag zasadny wydaje się postulat wyprowadze­ winna być poddana w trybie odwoławczym rozstrzygnięciu sądu,
nia rozstrzygania o ustanowieniu stronie pełnomocnika z urzę­ przy czym z powodzeniem mogliby się tym zajmować referendarze
du poza system wymiaru sprawiedliwości i rozpatrywanie takich sądowi, opierając się na zgromadzonych już oświadczeniach osoby
spraw w uproszczonym trybie administracyjnym, niezależnie od ubiegającej się o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Z punk­
tego, w jakim trybie prowadzone jest postępowanie sądowe, w któ­ tu widzenia rozstrzygnięcia przez sąd konkretnej sprawy, w której
rym pełnomocnik z urzędu miałby zostać ustanowiony. działa profesjonalny pełnomocnik, nie ma znaczenia, czy ustano­
W kontekście potrzeby unifkacji oraz ujednolicenia istniejące­ wiony on został z urzędu, czy też z wyboru. Zminimalizowałoby to
go modelu na uwagę zasługuje chociażby panujący w regulacjach również zauważalną pokusę sądów do ustanawiania pełnomocnika
ustawowych odnoszących się do poszczególnych procedur nieład z urzędu stronom sprawiającym kłopot wymiarowi sprawiedliwo­
pojęciowy oraz instytucjonalny, gdyż w każdej z ustaw funkcjonują ści, który w przypadku przyznania profesjonalnego pełnomocnika
odmienne określenia przewidziane dla nieodpłatnej pomocy pra­ staje się jego problemem, a także doprowadziłoby do odciążenia
wej, jak również odmiennie określana instytucja, w ramach któ­ wymiaru sprawiedliwości z konieczności rozpatrywania spraw do­
rej ustanawiany jest pełnomocnik z urzędu. Strona, w zależności tyczących udzielenia pomocy prawnej z urzędu, co wraz z decyzja­
od tego, w którym postępowaniu występuje, może ubiegać się o: mi obejmującymi zwolnienie od obowiązku ponoszenia kosztów
przyznanie prawa pomocy, którego elementem może być również i opłat sądowych, jako kwestii funkcjonalnie związanych, powinno
ustanowienie pełnomocnika (procedura sądowoadministarcyjna), zostać wyłączone z kognicji sądów.
ustanowienie radcy prawnego lub adwokata – udzielenie pomo­ Jako konieczne jawi się również odbiurokratyzowanie procedury
cy prawnej z urzędu (procedura cywilna), wyznaczenie obrońcy przyznawania pomocy prawnej z urzędu, w którym nie powin­
z urzędu (procedura karna). Rodzi to nieporozumienia, a z pewno­ no wymagać się od strony – z założenia nieporadnej w zderzeniu
ścią powoduje dezorientację, wziąwszy pod uwagę, że benefcjen­ z wymiarem sprawiedliwości konieczności – wykazywania określo­
tami bezpłatnej pomocy prawnej są osoby niezorientowane w pro­ nych okoliczności i przesłanek uzasadniających przyznanie rad­
cedurach, a już zwłaszcza terminologii języka prawnego. cy prawnego lub adwokata z urzędu. Dobrym kierunkiem zmian
Zasadne wydaje się, w oparciu o postępowanie sądowoadmini­ w tej materii było wprowadzenie – funkcjonujących w procedurze
stracyjne, wprowadzenie jednolitego systemu, w ramach którego cywilnej i sądowoadministracyjnej – formularzy oświadczeń za­
stronie przyznawane będzie prawo pomocy obejmujące zwolnie­ wierających podstawowe informacje o stanie majątkowym osoby
nie od kosztów sądowych lub przyznanie prawa do pełnomocnika ubiegającej się o przyznanie nieodpłatnej pomocy prawnej (choć
z urzędu bądź zarówno jedno, jak i drugie. nie wiadomo, z jakich przyczyn są one zróżnicowane), co w zasa­
Niewątpliwie do zadań ustawodawcy należy sprecyzowanie jedno­ dzie sprowadza analizę sytuacji materialnej do badania oświadcze­
litych oraz uwzględniających zunifkowane w ramach wszystkich nia, które musiałoby zostać potwierdzone dokumentami jedynie
procedur sądowych kryteria, zasady i warunki przyznawania przez w przypadku wątpliwości co do wskazanych w nim kwot uzyski­
państwo nieodpłatnej pomocy prawnej osobom fzycznym oraz wanych dochodów bądź ponoszonych kosztów. Z uwagi jednak na
prawnym. Realizacja tego postulatu powinna znaleźć wyraz w jed­ skłonność do podawania przez wnioskodawców nieprawdziwych
nej ustawie dotyczącej przyznawania prawa nieodpłatnej pomocy informacji na temat swojego stanu majątkowego zasadne byłoby
prawnej, kompleksowo regulującej te kwestie, która dodatkowo również wyposażenie podmiotu rozstrzygającego o przyznaniu
określi również tryb przyznawania i udzielania pomocy. Pomoc bezpłatnej pomocy prawnej w możliwości dokonywania weryfka­
prawną udzielaną przez państwo osobom najuboższym należy roz­ cji niektórych danych poprzez uzyskanie w przyspieszonej proce­
patrywać co najmniej w dwóch aspektach: pomocy socjalnej oraz durze dostępu do informacji z urzędu skarbowego, centralnej ewi­
gwarancji wykonywania innych konstytucyjnych praw, w szczegól­ dencji pojazdów, katastru nieruchomości etc., na co wnioskodawca
ności prawa do sądu. Należy bowiem mieć na uwadze, że znaczna poprzez złożenie wniosku musiałby wyrazić zgodę.
część społeczeństwa nie potraf poruszać się w istniejącym syste­ Kolejną zasługującą na rozważenie zmianą byłoby umożliwienie
mie prawnym, nie ma świadomości obowiązujących procedur i nie benefcjentowi nieodpłatnej pomocy prawnej, któremu przyzna­
umie korzystać z przysługujących uprawnień. no pełnomocnika z urzędu, dokonania jego wyboru spośród rad­
Najdalej idącą zmianą w modelu nieodpłatnej pomocy prawnej po­ ców prawnych i adwokatów wyrażających na to zgodę. Istniejący
winno być odebranie sądom rozstrzygającym sprawę kompetencji obecnie system imiennego wyznaczania pełnomocników przez
do oceny spełniania przez stronę postępowania kryteriów uzasad­ samorządy zawodowe (w sprawach cywilnych i sądowoadmini­
niających przyznanie jej pełnomocnika z urzędu. Potrzeba udziału stracyjnych) oraz obrońców przez prezesów sądu (w sprawach
w konkretnej sprawie radcy prawnego lub adwokata może zostać karnych) wydaje się być nieco anachroniczny, a przede wszyst­
bowiem z powodzeniem zbadana przez inny organ, nawet usytu­ kim prowadzi do częstych sytuacji braku porozumienia pomię­
owany poza systemem sądownictwa, pod warunkiem dokonywa­ dzy pełnomocnikiem a mandatem. Wziąwszy pod uwagę znaczne
nia tej oceny przez praktykujących pełnomocników procesowych. zwiększenie w ostatnich latach liczby oraz dalszy przyrost pro­
Być może tę rolę mogłyby przejąć samorządy zawodowe radców fesjonalnych pełnomocników znacznie lepszym rozwiązaniem

Projekt „Opracowanie kompleksowych i trwałych mechanizmów wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce”
współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego