Page 10 - Klinika nr 25 (30)/2018

DEBATA ŚRODOWISKOWA

wiadającej władzy rodzicielskiej również w odniesieniu do dziecka wodniony, czyli przesądzenie o faktycznym ojcostwie danego męż-
poczętego wyraziła aprobujące stanowisko dla dopuszczenia tej for- czyzny.
my ustalenia pochodzenia dziecka poczętego od mężczyzny . Tradycje funkcjonowania domniemania ojcostwa pozamałżeń-
22
skiego w polskim systemie są długie i sięgają przedwojennych
2. Argumenty za dopuszczalnością sądowego projektów prawa filiacyjnego z 1934 r. i 1938 r. Było ono również
ustalenia pochodzenia dziecka poczętego uwzględnione w aktach prawnych obowiązujących po unifikacji.
od mężczyzny Należy mieć na względzie fakt, że podstawową funkcją domnie-
Podsumowując przedstawioną wyżej debatę nad dopuszczalnością mania było ułatwienie przeprowadzenia dowodu stronie, która się
sądowego ustalenia pochodzenia dziecka poczętego od mężczy- na nie powołuje. Jego brak stawiałby matkę lub dziecko w trudnej
zny, po stronie jej przeciwników można wyróżnić trzy powtarzają- procesowo sytuacji. Domniemanie oparte na obcowaniu z matką
ce się w dyskusji argumenty. dziecka w okresie koncepcyjnym było również adekwatne do do-
Pierwszym jest brak wyraźnego unormowania w tym zakresie. stępnych w owym czasie środków dowodowych, takich jak dowody
Drugi odnosi się do przyjęcia tezy o braku zdolności prawnej, a na- biologiczne z grupowego badania krwi, które w niektórych przy-
wet podmiotowości nasciturusa. W tym kontekście często przywo- padkach pozwalało jedynie na wykluczenie ojcostwa określonego
26
ływana jest również teza o nieobowiązywaniu w polskim systemie mężczyzny .
prawnym zasady nasciturus pro iam nato habetur…, zgodnie z którą
dziecko poczęte należy traktować jak już urodzone, ilekroć chodzi Aktualnie postęp biologii i technik diagnostycznych oraz
o jego korzyść. zmiany stosunków społecznych powinny być przyczynkiem
Trzecim argumentem jest brak możliwości określenia ustawowego do ponownej analizy sensu jego obowiązywania. Współ-
okresu poczęcia. Opiera się on na twierdzeniu, że okres koncepcyj- czesne osiągnięcia medycyny pozwalają na udowodnienie
ny stanowiący podstawę domniemania, o którym mowa w art. 85 ojcostwa przed urodzeniem się dziecka, bez konieczno-
KRO, może być obliczany wyłącznie wstecz od daty urodzenia się ści powoływania się na domniemanie z art. 85 § 1 KRO.
dziecka. Argument ten często rozszerzany jest o niemożność prze- Wykorzystywana w tym celu metoda nosi nazwę badania
prowadzenia stosowanego postępowania dowodowego w postaci wolnego DNA płodu w surowicy krwi matki i jest dostępna
27
badania grup krwi bądź antropologicznego dowodu pochodzenia w Polsce od 2012 r. . Badanie to pozwala na wyizolowa-
dziecka. nie z krwi matki DNA płodu i badanie przesiewowe, które
Odnosząc się do powyższych argumentów, należy stwierdzić, należy odróżnić od metod inwazyjnych, takich jak amnio-
28
że nie kończą one dyskusji nad dopuszczalnością sądowego ustale- punkcja czy biopsja kosmówki .
nia ojcostwa nasciturusa, lecz wskazują na nowe jej wątki.
Wprawdzie nie sposób zaprzeczyć argumentowi o braku wyraźnej Badania tego rodzaju w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczo-
podstawy prawnej do zastosowania sądowego ustalenia ojcostwa nych są zaliczane do standardowych usług świadczonych przez
29
do nasciturusa w art. 84 KRO, jednak należy zauważyć, że jedno- laboratoria genetyczne . Do podstawowych metod tego rodza-
cześnie ustawodawca nie wyłączył takiej możliwości. Ponadto ju należą amniopunkcja oraz biopsja kosmówki. Obie te metody
art. 75 KRO expressis verbis przewiduje możliwość uznania dziecka są zaliczane do tzw. diagnostyki inwazyjnej prenatalnej (IDP),
poczętego. Należy zgodzić się z M. Domańskim, że gdyby wolą usta- co oznacza, że podstawowym wskazaniem do ich przeprowadze-
wodawcy była dopuszczalność ustalenia stosunków filiacyjnych nia jest stwierdzenie lub wykluczenie nieprawidłowości chromoso-
przed urodzeniem się dziecka, to przepis art. 75 KRO stanowiłby mowych, które mogą mieć poważne skutki kliniczne . Zagrożenie
30
superfluum, jednakże bezpośrednią podstawę twierdzenia o niedo- utratą ciąży jako powikłanie po przeprowadzeniu tego rodzaju ba-
puszczalności sądowego ustalenia ojcostwa przed urodzeniem się dań odnotowywane jest w 0,5‒1% przypadków .
31
dziecka stanowi literalna wykładnia art. 84 § 1 KRO w kontekście W literaturze medycznej prezentowany jest pogląd, że najwcze-
23
domniemania, o którym mowa w art. 85 § 1 KRO . Oznacza to, śniej amniopunkcja wykonywana jest w Polsce w 15. tygodniu
że wystąpienie podstawy domniemania uznawane jest za mate- ciąży, a optymalny moment jej wykonywania przypada na 16. ty-
rialną przesłankę sądowego ustalenia ojcostwa . Wówczas sądowe dzień . Jednocześnie jednym ze wskazań do jej przeprowadzania
32
24
ustalenie ojcostwa nie jest możliwe bez wystąpienia domniemania, wymienianych w literaturze jest życzenie ciężarnej bądź rodziców
33
o którym mowa w art. 85 KRO, a z kolei domniemanie to jest nie- dziecka .
rozerwanie związane z urodzeniem się dziecka. Amniopunkcja polega na pobraniu igłą punkcyjną płynu z worka
Wobec powyższego określenia wymaga charakter domniemania owodniowego przez nakłucie przezbrzuszne pod kontrolą ultraso-
34
ojcostwa z art. 85 § 1 KRO. Zgodnie z wyrażonymi w literaturze nografii .
poglądami należy je zakwalifikować do grupy domniemań praw-
nych wzruszalnych . Podstawą domniemania ojcostwa małżeń-
25
skiego jest fakt obcowania cielesnego mężczyzny z matką dziecka 26 L. Hirszfeld, Dochodzenie ojcostwa w świetle nauki o grupach krwi. Dla lekarzy,
prawników i przyrodników, Wrocław 1948, s. 52 i n.
w okresie między trzechsetnym a sto osiemdziesiątym pierwszym 27 P. Węgrzyn, B. Nowakowska, [w:] P. Węgrzyn, D. Borowski, T. Wielgoś (red.), Diagno-
dniem przed urodzeniem się dziecka. Udowodnienie podstawy do- styka prenatalna w praktyce, Warszawa 2015, s. 273 i n.
mniemania pociąga za sobą skutek przyjęcia jego wniosku za udo- 28 Tamże, s. 273.
29 https://pewnytato.pl/ojcostwo_prenatalne/ (dostęp: 19.6.2018 r.).
30 M. Srebiank, B. Nowakowska, [w:] P. Węgrzyn, D. Borowski, M. Wielgoś (red.), Diagno-
styka prenatalna płodu, Warszawa 2015, s. 219.
22 J. Haberko, Cywilnoprawna ochrona dziecka poczętego a stosowanie procedur me- 31 P. Kaczmarek, P. Węgrzyn, [w:] P. Węgrzyn, D. Borowski, M. Wielgoś (red.), Diagnosty-
dycznych, Warszawa 2010, s. 180. ka prenatalna płodu, Warszawa 2015, s. 87 i 91.
23 M. Domański, [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy…, s. 1110. 32 Tamże, s. 85.
24 Taki systemowy argument powoływał S. Szer, Prawo rodzinne w zarysie…, s. 180. 33 Por. P. Kaczmarek, P. Węgrzyn, [w:] P. Węgrzyn, D. Borowski, M. Wielgoś (red.), Dia-
25 W. Stojanowska, [w:] T. Smyczyński (red.), System Prawa Prywatnego. Tom 12. gnostyka prenatalna płodu, Warszawa 2015, s. 85 i literatura tam powoływana.
Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2011, s. 158; M. Domański, [w:] Kodeks 34 P. Kaczmarek, P. Węgrzyn, [w:] P. Węgrzyn, D. Borowski, M. Wielgoś (red.), Diagnosty-
rodzinny i opiekuńczy…, s. 1145. ka prenatalna płodu, Warszawa 2015, s. 85.

www.edukacjaprawnicza.pl 1(171) rok akademicki 2018/2019 9

KLINIKA 25(30) 2018.indd 9 28.01.2019 14:42