Page 15 - Klinika nr 39–40 (44–45)/2025

WPŁYW KLINIK NA PRZYSZŁOŚĆ SPOŁECZNĄ

Jak uczyć o przestępstwach

seksualnych na przykładzie

„zgwałcenia”?

dr hab. prof. UW
Monika Płatek*

Wprowadzenie się studiującym . Podkreślają znaczenie zrozumienia istoty zgody.
6
Ten tekst dotyczy refleksji nad treścią i metodą przekazywania stu- Wskazują w tym procesie na refleksję porównawczą (z ewentu-
diującym na wydziale prawa wiedzy nt. przestępstw seksualnych. alnym uwzględnieniem tematyki gwałtów wojennych) i histo-
7
Zgwałcenie jest jednym z nich i jednym z najpoważniejszych. ryczną. Gwałt wojenny jest specyficzny . Niesie z sobą spodzie-
Na temat zgwałcenia pisano już wcześniej. Dostrzegano „ryzyko: wany brak konsekwencji dla sprawców (także w obliczu możliwej
tematu zarówno dla słuchaczy, jak i wykładowców” . James J. Tom- rychłej śmierci), bezbronność ofiar – najczęściej kobiet . Catha-
8
1
kowicz przyznawał, że wolał go w sylabusie unikać. Obawiał się rine A. MacKinnon zawdzięczamy dydaktyczny i praktyczny wkład
zarzutu braku obiektywizmu i niewłaściwego reprezentowania w trakcie batalii sądowych w ujawnienie związku między prze-
poglądów oskarżonych i/lub pokrzywdzonych . Tego lęku nie po- stępstwem zgwałcenia a systemowym procesem reprodukowa-
2
9
dziela S. Estrich. Przestępstwo zgwałcenia świetnie, jej zdaniem, nia dyskryminacyjnych praktyk . Chronią sprawców, nie chronią
nadaje się do refleksji nad dyskryminacyjnym potencjałem przepi- autonomii ofiar. Zawdzięczamy jej również polemikę z S. Brown-
sów prawa . Przepisów, które roszczą sobie prawo do miana neu- miller, która w gwałcie dostrzegała przede wszystkim akt sprawo-
3
tralnych, oficjalnie chronią przed nierównym traktowaniem. Ana- wania władzy, gdzie pożądanie i sfera seksualna odgrywają co naj-
liza ich treści odkrywa jednak naskórkowość, miałkość ochrony, wyżej mało istotne znaczenie . MacKinnon się z tym nie zgadza.
10
pozorną zaledwie neutralność prawa, zależność zbliżania się Catharine A. MacKinnon, podkreślając seksualną, fizyczną stronę
do obiektywizmu od doświadczeń, wyobraźni, światopoglądu pra- zgwałcenia, podzielała jednak opinię Brownmiller co do krytycz-
wodawców. I to, że o prawodawców, częściej niż prawodawczynie, nego potencjału jaki ten akt niesie. Razem z A. Dworkin wskazy-
chodzi, także okazuje się mieć znaczenie . Sposób ujęcia ustawo- wały, że każdy stosunek seksualny między kobietą i mężczyzną jest
4
wych znamion sprawia, że deklarowana ochrona jest zaledwie w istocie gwałtem . To oczywiście może szokować i obie badaczki
11
powierzchowna, zarezerwowana dla podtrzymania kulturowych narażało na krytykę. Ale czyż nie jest to świetny temat do dyskusji
przyzwoleń na nadużycie. Przepis w swej treści, słusznie, neutralny na zajęciach z prawa? Żadna z nich nie odmawiała Julii szczęścia
płciowo w praktyce nierówno rozkłada się na sprawców i osoby po- w ramionach Romea. Nie twierdziły, że pasja seksualna, pożądanie
krzywdzone. Wśród pokrzywdzonych są przede wszystkim kobiety, i miłość nie są możliwe. Zadawały jedynie pytanie, czy wobec wy-
dzieci, bez względu na płeć, i niekiedy mężczyźni. Wśród sprawców mogu równości, stawianego również przez Immanuela Kanta, dla
zdecydowanie dominują mężczyźni. Treść przepisów w efekcie oka- uznania relacji seksualnej za dobrą, można uznać za dobrą relację
zuje się częścią problemu, który przepis ten – przynajmniej ofi- w świecie dotkniętym dyskryminacją i pomijaniem potrzeb, inte-
cjalnie – chciałby co najmniej kontrolować. Estrich podziela zdanie resów kobiet w obszarze życia tak rodzinnego, jak i społecznego.
12
Tomkovitcha, że temat jest trudny, widzi w nim jednak potencjał. Zwracała na to uwagę, operując już czysto prawniczym językiem
Tematy proste rzadko uczą myślenia. Przestępstwa seksualne nie sędzia H. Kennedy. Wytykała konstrukcjom i odczytywaniu prawa
są materią trudniejszą niż przestępstwa przeciwko życiu, własno- jednostronną, męską perspektywę. To, że „they see the world through
ści, zdrowiu czy wolności. Nie ma więc powodu, by te seksualne
traktować w sposób szczególny i unikać ich nauczania . 6 K. Kessler Ferzan, P.K. Western, How to think (like a lawyer) about rape, Penn
5
Kimberly Kessler Ferzan i Peter K. Western piszą o nauczaniu o prze- Carey Law: Legal Scholarship Repository 2017, s. 1–62, dostęp: scholarship.law.
stępstwie zgwałcenia w kontekście aksjologii, jaką powinno wpoić upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3331&context=faculty_scholarship [do-
stęp:1.1.2025 r.].
7 Ch. Lamb, Nasze ciała, ich pole bitwy. Co wojna robi kobietom, A. Sobolewska
(tłum.), Kraków 2022, s. 261.
8 R. Baker, Wojny plemników, Niewierność, konflikt płci oraz inne batalie łóżkowe,
* Wykłada na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Jest Poznań 2000, s. 337.
Kierowniczką Zakładu Kryminologii. Związana od 1995 r. z Gender Studies 9 C.A. MacKinnon, Defining rape internationally: A comment on Akayesu, w: Are
na UW, UJ i w PAN. Z praktyką i teorią mediacji od 1992 r. Jest stypendystką women human?, Cambridge 2006, s. 237–246.
Fulbrighta. Ma aplikację sędziowską. Jest współzałożycielką Polskiego Stowarzy- 10 S. Brownmiller, Against our will. Men, women and rape… a conscious process of
szenia Edukacji Prawnej (1994 r.) i inicjatorką zajęć klinicznych typu „Street Law” intimidation by which all men keep all women in state of fear, Penguin Books,
w Polsce (1995 r.). Middlesex 1977, s. 11–15.
1 J.J. Tomkovicz, On teaching rape: reasons, risks, and rewards, The Yale Law Jour- 11 C.A. MacKinnon, Difference and Dominance: On sex discrimination, w: K.T. Bar-
nal 1992, vol. 103, No. 2, s. 500–505. tlett, R. Kennedy (red.), Feminist legal theory, Westview Press, Boulder 1991,
2 Ibidem, s. 500 s. 81–94; A. Dworkin, A. Dworkin, Life and death. Unapologetic writings on
3 S. Estrich, Teaching rape law, The Yale Journal 1992, vol. 102, No. 2, s. 509–512. the continuing war against women, Virago, London, s. 196–216.
4 M. Płatek, Kryminologiczno-epistemologiczne i genderowe aspekty przestępstwa 12 I. Kant, Metafizyczne podstawy nauki prawa, W. Galewicz (tłum.), Kęty 2006,
zgwałcenia, Archiwum Kryminologii 2010, t. XXXII, s. 348–354. s. 87–93; T. Michałowski, Prawo czysto zewnętrzne –posiadanie – nabywanie.
5 S. Estrich, Teaching rape law, s. 509–512. Wprowadzenie do Kantowskiego pojęcia własności, Etyka 2014, Nr 49, s. 7–23.

edukacjaprawnicza.pl KLINIKA Nr 39–40 (44–45)/2025 11