Page 17 - Klinika nr 39–40 (44–45)/2025

WPŁYW KLINIK NA PRZYSZŁOŚĆ SPOŁECZNĄ

26
Definiuje zgwałcenie jako czyn o charakterze seksualnym, do któ- się na treści zmian ujętych w nowelizacji z 12.8.2024 r. Treść
rego dochodzi bez zgody osoby pokrzywdzonej . Brak zgody przestępstwa zgwałcenie, w obecnym kształcie art. 197 KK, nie
27
jest wyłącznym ustawowym znamieniem zawartym w art. 36.1 jest tożsama treści przewidzianej w art. 36 CETS210. Nadal zna-
CETS210 . Artykuł 36 CETS 210 wymaga od państw sygnatariu- miona zgwałcenia w art. 197 KK są odmienne od znamion art. 36
28
szy wprowadzenia do kodeksów karnych definicji zgwałcenia zgod- CETS210. Konwencja nie przewiduje przesłanki przemocy, ta na-
nej z tą konwencją. Wymaganą, wyłączną ustawową przesłanką dal jest podstawową w art. 197 KK.
przy zgwałceniu w art. 36 CETS210 jest brak zgody. Zgoda musi Artykuł 36 CETS210 jest integralną częścią Konwencji stambul-
być udzielona przez osobę zdolną do składania oświadczeń woli, skiej. Zarówno Konwencja stambulska, jak i KK są integralną
co należy ocenić w świetle danych okoliczności. Okoliczność ta do- częścią polskiego porządku prawnego. Zgwałcenia dotyczą
tyczy także byłych lub obecnych współmałżonków lub partnerów, art. 197–199, art. 200 (zgwałcenie ustawowe), art. 201 i 203 KK.
uznawanych na mocy przepisów prawa krajowego. Jedynie jednak art. 197 KK nosi odredakcyjną nazwę „zgwałcenie”.
W art. 36.2 CETS210 dodano, że zgoda musi być udzielona przez Pozostałe czyny ujęte w tym rozdziale są identyfikowane jako inne,
osobę zdolną do składania oświadczeń woli, co należy ocenić odmienne od zgwałcenia przestępstwa seksualne. Nieliczne głosy
w świetle okoliczności zdarzenia. Nie ma tu ani mowy, ani inte- w doktrynie, wskazujące na zbieżność treści art. 198–199, art. 200,
lektualnego miejsca na koncepcję zgody ułomnej. Na przypisywa- 201 i 203 KK z treścią art. 36 CETS210, nie wpłynęły zasadniczo
nie osobie, iż nie wie, na co wyraża zgodę, lub że nie wie, że zgodę na uznanie, że mowa w nich o zgwałceniu .
29
w istocie wyraża. Przyjętemu w Konwencji stambulskiej znamie- Zgodnie z zasadami poprawnej techniki prawodawczej w ustawie
niu zgwałcenia nie towarzyszy ani przemoc, ani groźba karalna, ani nie powtarza się postanowień umów międzynarodowych ratyfi-
podstęp. Brak zgody jest znamieniem jedynym i wyłącznym, który kowanych przez Rzeczpospolitą Polską dających się bezpośrednio
świadczy o tym, iż doszło do zgwałcenia. stosować .
30
Prawidłowo poprowadzony kurs prawa karnego powinien skłonić Konwencja stambulska nie tworzy w art. 36 CETS210 odrębnie
uczących się do refleksji nad źródłem rozbicia na szereg zróżnico- stypizowanego sui generis przestępstwa zgwałcenia. Nie ma możli-
wanych przepisów sytuacji dot. relacji seksualnej bez zgody osoby. wości bezpośrednio, na jej podstawie pociągnięcia winnego do od-
Nie ma błędu w różnicowaniu odpowiedzialności karnej ze względu powiedzialności. Artykuł 36 CETS210 nie obowiązuje ex proprio
na stopień winy sprawcy, okoliczności sprawy i wymiar wyrządzo- vigore. Stanowi zobowiązanie dla ustawodawcy krajowego do osią-
nej szkody. Tu jednak mówimy o odrębnej typizacji ustawowych gnięcia skutku wskazanego w art. 36 CETS210. Jest to zgodne
znamion i uznawaniu za kardynalnie znaczeniowo odrębne czynów z wymogiem zasad tworzenia prawa krajowego. Ustawowe zna-
w istocie tożsamych z punktu widzenia przesłanki „braku zgody”, miona mają być określone jasno, wyczerpująco i nie odsyłać do na-
wyłącznej wymaganej jako ustawowe znamię zgwałcenia z art. 36 kazów albo zakazów zawartych w innych przepisach, w tym także
CETS210. w konwencjach . W przypadku przestępstwa zgwałcenia nie zro-
31
Oficjalnie zakłada się, że zmienia ona definicję zgwałcenia ujętą biono tego aż do 2024 r. 32
w art. 197 i 198 KK. Wśród ustawowych przesłanek zgwałcenia Polski ustawodawca do 2024 r. utrzymywał, że treść art. 197 KK
pozostawiła przemoc, groźbę karalną i podstęp. Dodała przesłankę i pozostałych przepisów tego rozdziału nie wymaga zmian i jest
braku zgody. zgodna z wymogiem art. 36 CETS210 . Nadal bez zmian pozo-
33
Zanim praktyka ukształtuje sposób rozumienia przyjętych prze- stał, także po przyjętych zmianach, tytuł rozdziału regulującego
pisów, potrzebne jest wskazanie na obszary niedowidzenia, roz- przestępstwa seksualne . Nie dostrzeżono, ani w trakcie, ani
34
bieżności między tym, czego wymaga art. 36 Konwencji stambul- po ratyfikacji i w związku z ratyfikacją Konwencji stambulskiej,
skiej, a treścią przyjętych zmian w Rozdziale XXV KK. Tu skupię

26 Konwencja antyprzemocowa posługuje się w polskiej wersji językowej terminem www.beck.pl
„gwałt”. Wydaje się, że bardziej prawidłowe byłoby zastosowanie polskiego termi-
nu „zgwałcenie”. Można zrozumieć, iż w pracy translatorskiej zdecydowano się
na przetłumaczenie słowa „rape” na słownikowe pojęcie „gwałt” z tego względu,
że pojęcie „zgwałcenie” dotyczy przestępstwa seksualnego polegającego na gwałcie
w opisie, jaki nadaje mu polski kodeks karny, a CETS 210 skierowane jest co naj- 29 D. Czerniak, A. Pietryka, Nowe znamiona przestępstwa zgwałcenia, Palestra” 2025,
mniej do 47 państw członkowskich RE. Z tego jednak względu, że Konwencja nr 2, s. 33-50, M. Płatek, Przestępstwo zgwałcenia w świetle prawa i z perspekty-
antyprzemocowa wymaga, aby treść art. 36 CETS210 odpowiadała krajowej typi- wy osób poszkodowanych, w: J. Piotrowska, A. Synakiewicz (red.), Dość milcze-
zacji tego, co w danym kraju określane jest jako „rape”, w dalszym tekście używam nia. Przemoc seksualna wobec kobiet i problem gwałtu w Polsce, Warszawa 2011,
polskiego określenia „zgwałcenie”, zarówno w stosunku do art. 36 CETS 210, jak s. 23–24
i do art. 197 KK. 30 Zob. § 4. Zasad techniki prawodawczej, rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów
27 Art. 36 CETS210: „1. Strony podejmą konieczne działania ustawodawcze lub inne z 20.6.2002 r. (Dz.U. z 7.3.2016 r. poz. 283 (dalej: ZTP), § 4.1. Ustawa nie może
mające na celu zagwarantowanie, że następujące umyślne działania podlegają od- powtarzać przepisów zamieszczonych w innych ustawach. § 4.2. W ustawie nie
powiedzialności karnej: a) dokonywanie penetracji waginalnej, analnej lub oralnej powtarza się również postanowień umów międzynarodowych ratyfikowanych
o charakterze seksualnym drugiej osoby jakąkolwiek częścią ciała lub jakimkol- przez Rzeczpospolitą Polską oraz dających się bezpośrednio stosować postano-
wiek przedmiotem bez zgody tej osoby” itd., a następnie: wień aktów normatywnych ustanowionych przez organizacje międzynarodowe
„2. Zgoda musi być udzielona przez osobę zdolną do składania oświadczeń woli, lub organy międzynarodowe.
co należy ocenić w świetle danych okoliczności. 31 M. Płatek, Przestępstwa seksualne. Obszary niedowidzenia w debacie o implemen-
3. Strony podejmują konieczne działanie ustawodawcze lub inne mające na celu tacji Konwencji stambulskiej do polskiego prawa (złożone do druku w „Archiwum
zagwarantowanie, że postanowienia ustępu 1. niniejszego artykułu stosują się Kryminologii), Zob. § 75 ZTP.
również do czynności dokonywanych wobec byłych lub obecnych współmałżon- 32 Zob. Ustawa z 27.7.2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny (Dz.U. Nr 163,
ków lub partnerów, uznawanych na mocy przepisów prawa krajowego”. poz. 1363); weszła w życie 26.9.2005 r.; ustawa z 5.11.2009 r. o zmianie ustawy
28 D. Czerniak, A. Pietryka, Nowe znamiona przestępstwa zgwałcenia, maszy- – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny
nopis, październik 2024; K. Michałowski, Normatywny kształt przestęp- wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw
stwa zgwałcenia a potrzeba implementacji Konwencji stambulskiej – semi- (Dz.U. Nr 206, poz. 1589); weszła w życie 8.6.2010 r.
narium naukowe w BRPO, 23.2.2024 r., źródło: bip.brpo.gov.pl/pl/content/ 33 Nie będzie zmiany prawa co do zgwałcenia. Minister Sprawiedliwości odpowiada
seminarium-normatywny-ksztalt-przestepstwa-zgwalcenia, bip.brpo.gov.pl/pl/ RPO, 25.5.2021 r., źródło: bip.brpo.gov.pl/pl/content/nie-bedzie-zmiany-prawa-
content/seminarium-normatywny-ksztalt-przestepstwa-zgwalcenia [dostęp: w-sprawie-zgwalcenia-ms-odpowiada-rpo [dostęp: 13.12.2024 r.].
13.12.2024 r.]; D. Czerniak, O potrzebie zmiany ustawowej typizacji przestępstwa 34 Stan prawny na dzień 1.8.2017 r. Rozdział XXV KK, Przestępstwa przeciwko wol-
zgwałcenia, PiP 2024, z. 7, s. 104–124. ności seksualnej i obyczajowości.

edukacjaprawnicza.pl KLINIKA Nr 39–40 (44–45)/2025 13