Page 19 - Klinika nr 39–40 (44–45)/2025

WPŁYW KLINIK NA PRZYSZŁOŚĆ SPOŁECZNĄ

ustawowe znamiona czynu muszą zaistnieć, by uznać, że zaistniałe osoby: seksualne wykorzystanie niepoczytalności lub bezradności
zdarzenie jest zgwałceniem – ma kolosalne znaczenie dla kształ- (art. 198 KK), seksualne wykorzystanie stosunku zależności lub
towania nie tylko polityki kryminalnej i karnej, ale także dla rela- krytycznego położenia (art. 199 KK), przynajmniej częściowo –
cji międzyludzkich. Ten fakt ma również istotne znaczenie w na- kazirodztwo (art. 201 KK), zmuszenie do uprawiania prostytucji
uczaniu klinicznym. Stwarza szanse na nowoczesne kształtowanie (art. 203 KK). Tak rzecz się ma również w art. 200 KK (seksualne
co najmniej debaty sądowej w sprawach o przestępstwa seksualne. wykorzystanie nieletniego). Artykuł 200 KK dotyczy zakazu ob-
Ustawowe znamiona przestępstwa zgwałcenia ujęte w KK różnią cowania płciowego z dzieckiem poniżej lat 15. To w istocie przy-
się w czasie, geograficznej i prawnej przestrzeni. Przy tej ostatniej kład zgwałcenia ustawowego, choć ani ta perspektywa, ani ta na-
chodzi o porównawcze studia kodeksowych definicji obowiązują- zwa wciąż jeszcze nie przyjęły się w dogmatyce polskiego prawa.
cych w tym samym czasie w różnych państwach . Chodzi również Niesłusznie, zaciemniając obraz rzeczywistości, traktowane jest
39
o różnice między treścią KK i prawa konwencyjnego, które obowią- jako przestępstwo kryminalizujące zachowania pedofilne. Stano-
zują w tym samym czasie, w tym samym państwie. Polska jest tego wią one część treści ustawowych znamion. Jednak w całości mamy
przykładem. tu do czynienia z ustawowym zgwałceniem. Warto i nad tym za-
Metodologię opartą o interaktywne nauczanie opracowaliśmy gadnieniem się pochylić w trakcie uczenia o zgwałceniu . Tu zaję-
43
przed laty we współpracy Wydziału Prawa i Administracji UW cia kliniczne mają szansę na zaproponowanie dostrzegania w do-
i Polskiego Stowarzyszenia Edukacji Prawnej (PSEP), przygotowu- gmatyce i w praktyce tego, co dotychczas, z braku stosownej nazwy,
jąc akademicki przedmiot: Prawo na co dzień (jedna z form Klinik pozostawało – co najmniej – zaciemnione i przez to przeoczane.
40
prawa) . Przewodnik metodyczny nadal może tu być pomocny . Co z pozostałymi przestępstwami umieszczonymi w rozdziale,
41
To podpowiedź co do metodologii. Co z zakresem? w którym zamieszczono przestępstwo odredakcyjnie nazwane
zgwałceniem? Czy rzeczywiście opisują czyn inny niż zgwałcenie?
W kierunku zakresu Aby i tę kwestię rozwikłać, trzeba sięgnąć do koncepcji, na których
Ucząc o przestępstwie zgwałcenia jako jednym z przestępstw sek- wypracowano ustawowe znamiona czynów ujętych w rozdziale po-
sualnych, trzeba wyłożyć wędrówkę definicji jego ustawowych święconym przestępstwom seksualnym (Rozdział XXV KK) oraz
znamion. Gdzie zacząć? Można od Biblii. Potem można sięgnąć do wiedzy z innych dziedzin.
po czas odległy, ale już utrwalony w rodzimym kodzie prawa, i tak Za przyjętymi ustawowymi znamionami czynów ujętych w KK
dobrnąć do odzyskania niepodległości w 1918 r. przestępstw seksualnych stoi konkretna koncepcja zbudowana
Czas już zerwać z tradycją omawiania przestępstw seksualnych, na filozofii, moralności i obyczajowości. Te rozpoznane, towarzy-
których początek umieszcza się w Kodeksie karnym Makarewicza szące przestępstwom seksualnym to: koncepcja wolności seksu-
z 1932 r. Tak jakby między 1918 a 1932 r. istniała intelektualna alnej i autonomii seksualnej . Ta pierwsza – wolność seksualna
44
wyrwa. Tymczasem to tam działo się wiele i warto się zastanowić – głosząc pochwałę relacji seksualnych, dopuszcza do nich, chyba
nad przyczynami utrwalenia wówczas wypracowanych znamion że wyraźny sprzeciw wyrażający się obecnością przemocy, groźby
tego przestępstwa, przejętych następnie w KK z 1969 r. i w KK karalnej lub podstępu świadczyć będzie o braku przyzwolenia.
z 1997 r. Obejmowały także przesłankę zgody ujętą w Kodeksie Ta druga również głosząc pochwałę relacji seksualnych, zakłada
karnym Tagancewa z 1903 r. Obowiązują nadal, choć różnią się brak pewności, czy wola jest odwzajemniona. Zakłada, że zgody
treścią od tej, jakiej wymaga Konwencja stambulska. Celowo piszę nie można zakładać, trzeba ją uzyskać. Najlepiej by była sponta-
o tym więcej w innym miejscu . Tu warto pozwolić studiującym niczna i udzielona przez osobę zdolną do jej wyrażenia ze względu
42
na wyprawę w przeszłość i samodzielne studia zarówno nad Ko- na warunki osobiste i towarzyszące (osiągnięty wiek zgody, świa-
deksem karnym Tagancewa z 1903 r., jak i nad kolejnymi projek- domość, wolność od przymusu i podstępu). Ta pierwsza poszu-
tami kodeksu Makarewicza od 1922 do 1932 r. kuje sprzeciwu, ta druga – zgody, świadomego, autonomicznego
Nie mniej ciekawe będzie zwrócenie uwagi na tytuły rozdziałów, przyzwolenia .
45
w których umieszczane było od 1918 r. przestępstwo zgwałcenia. Należy im poświęcić stosowne miejsce w procesie nauczania. Usta-
O czym świadczą? Jak i dlaczego postrzegał ustawodawca to prze- wodawca zżyty z jedną z tych koncepcji może napotykać na trud-
stępstwo w kontekście chronionych wartości? Czy jest to prze- ności w zrozumieniu koncepcji odmiennej .
46
stępstwo przeciwko nierządowi, wolności, wolności seksualnej? Kodeks karny korzysta z koncepcji wolności seksualnej. Konwen-
Czy może współcześnie stosowne byłoby przemianować rozdział cja stambulska jest oparta na koncepcji autonomii seksualnej. Czy
na przestępstwa przeciwko autonomii seksualnej? te dwie koncepcje dadzą się pogodzić, czy się wykluczają? Co prze-
Last but not least, ucząc o przestępstwie zgwałcenia, nie można mawia za jedną lub drugą opcją? Te kwestie mogą służyć nie tylko
ograniczyć się do treści wskazanej w art. 197 KK jako tej, która burzliwym dyskusjom, ale i rozwiązaniom, których jeszcze nie
zgwałcenia dotyczy. Od dawna bowiem wskazuje się, że kolejne znamy. Oczywiście wymagają wcześniej dogłębnego zrozumienia
przestępstwa ujęte w tym rozdziale w istocie, choć mają nadaną natury, treści i sensu obu. Przyjęcie każdej z nich narzuca sposób
inną nazwę, traktują o relacji, do której dochodzi bez zgody
43 M. Płatek, Przestępstwo zgwałcenia w świetle prawa i z perspektywy osób poszko-
P. Banaszak-Grzechowiak, K. Burdziak, Ł. Pohl, Przestępstwo zgwałcenia w wy- dowanych, w: J. Piotrowska, A. Synakiewicz (red.), Dość milczenia. Przemoc seksu-
39
branych państwach europejskich – raport z badania, Warszawa 2021; J. Mucha, alna wobec kobiet i problem gwałtu w Polsce, Warszawa 2011, s. 23–43.
Zgwałcenie – rys porównawczy na tle wybranych zagranicznych kodeksów kar- 44 M. Płatek, Gwałt – przestępstwo w cieniu Temidy, w: L. Gardocki i in. (red.), Gau-
nych. Podobieństwa oraz różnice, w: J. Mucha, J. Skowroński, K. Więcej (red.), Ana- dium In Litteris est. Księga Jubileuszowa ofiarowana Pani Profesor Genowefie
liza prawnoporównawcza wybranych typów czynów zabronionych, UMCS, Lublin Rejman, Warszawa 2005, s. 289–307.
2022, s. 105–116. 45 M. Płatek, Zgwałcenie. Gdy termin nabiera nowej treści. Pozorny brak zmian i jego
Ł. Bojarski, M. Płatek, Z prawem na ty, Kraków 1999. skutki, Archiwum Kryminologii 2018, t. XL, s. 263–326.
40
41 M. Płatek, M. Porowski, Prawo na co dzień – przewodnik metodyczny, w: M. Płatek 46 W trakcie debaty w Katedrze Prawa Karnego na Wydziale Prawa UJ, która od-
(red.), Fajna sprawa, uczę prawa. Prawo na co dzień. Zajęcia kliniczne typu Street była się 15.11.2024 r., nad przyjętymi w 2024 r. zmianami w art. 197 i 198 KK;
law. Nowe tendencje w metodologii nauczania prawa. Idea, organizacja, doświad- zatytułowana: „Nowa definicja zgwałcenia”., niektórzy dyskutanci otwarcie przy-
czenia, Warszawa 2008, s. 30–40. znali, że nie rozumieją koncepcji autonomii seksualnej, źródło: youtube.com/wat-
42 M. Płatek, Zgwałcenie, czyn pozornie zakazany (w druku). ch?v=bdqzKGfWDi8 [ dostęp: 30.1.2025 r.].
edukacjaprawnicza.pl KLINIKA Nr 39–40 (44–45)/2025 15