Page 24 - Klinika nr 39–40 (44–45)/2025

WPŁYW KLINIK NA PRZYSZŁOŚĆ SPOŁECZNĄ

Kliniki gender justice

w Stanach Zjednoczonych

w świetle polskich

mgr Dominika
Litwińczuk*
doświadczeń

Wprowadzenie takich poradni do wąskich obszarów prawa, a czasem także do jesz-
System edukacji prawniczej w Stanach Zjednoczonych znacząco cze większego okrojenia w ramach danej specjalności. Kliniki spe-
odbiega od tego, który oferowany jest przez polskie uczelnie . cjalizujące się w ochronie praw człowieka działają obok klinik sku-
1
Przede wszystkich edukacja wyższa w USA jest płatna, przez piających się na wybranych grupach praw, np. prawa uchodźców,
co wiele studentów i studentek musi zaciągać pożyczki lub łączyć prawach migrantów, prawach osób z niepełnosprawnościami . Jed-
6
studia z pracą, aby móc się kształcić. Po drugie, bardzo ważne przy nym z ciekawych obszarów działań amerykańskich poradni praw-
wyborze uniwersytetu jest jego miejsce w ogólnym rankingu szkół nych są te dedykowane prawom kobiet tzw. gender justice clinics i im
wyższych. Wyższe miejsce oznacza bardziej prestiżowy uniwersytet właśnie poświęcona jest niniejsza publikacja.
i po jego ukończeniu większą szansę na otrzymanie pracy w czoło-
wych kancelariach prawniczych w danym stanie oraz w skali kraju . Poradnie prawne w USA
2
Standardy akredytacyjne przyjęte przez American Bar Association Historia działalności uniwersyteckich poradni prawnych w USA
dla programów kształcących przyszłych prawników szczególną sięga początku XX w. Za początki rozwoju idei legal clinics uważa
7
wagę przywiązują do zdobywania podczas studiów praktycznych się 1909 r., kiedy to w Kolorado wprowadzone zostają przepisy
umiejętności prawniczych, ze szczególnym uwzględnieniem zajęć dot. praktyk studenckich odbywanych w ramach uniwersyteckiej
8
w klinikach prawa, do których bezpośrednio odnoszą się odpo- poradni prawnej Szkoły Prawa na Uniwersytecie w Denver . Była
wiednie przepisy . Amerykańscy studenci podczas swojej edukacji to pierwsza z prób wprowadzenia elementów praktycznych w edu-
3
mają zatem możliwość świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej kacji prawniczej. Przez kolejne lata przedstawiona koncepcja nie
dla osób w trudnej sytuacji finansowej, działając pod okiem prak- przyniosła oczekiwanego zainteresowania. Zmieniło się to na prze-
4
tyka w uniwersyteckich klinikach prawa (legal clinics) , a sposób na- łomie lat 50. i 60. XX w., kiedy ze względu na zmiany zachodzące
uczania w ramach klinik stał się dobrze rozwiniętą i ugruntowaną w amerykańskim społeczeństwie, w tym ruchy emancypacyjne
metodą nauczania prawa, z której korzystają także uczelnie praw- oraz sytuację geopolityczną, pojawiły się nowe problemy oraz wy-
5
nicze innych państw, w tym Polski . Obok tradycyjnych poradni zwania, a w konsekwencji potrzeba świadczenia bezpłatnej pomocy
prawnych zajmujących się przekrojem spraw, z którymi mierzą się prawnej w obszarach takich jak np. prawa konsumenta czy prawa
9
amerykańscy obywatele (z obszaru prawa i postępowania cywil- kobiet . W tym też okresie sądy najwyższej instancji w niektórych
nego czy karnego), obserwujemy w USA zawężanie się specjalizacji stanach przyjęły zasadę zezwalającą studentom prawa na repre-
zentowanie przed sądem osób ubogich . Elementem istotnym
10
do sprawnego funkcjonowania klinik było uregulowanie ich dzia-
* Szkoła Doktorska Nauk Społecznych, Uniwersytetu w Białymstoku
1 Na temat systemu edukacji prawniczej w USA w porównaniu do tego w Polsce łalności przez organizację American Bar Association, która okre-
zob.: I. Kraśnicka, A.M. Ludwikowska, R.R. Ludwikowski, System Prawa Stanów śliła modelowe standardy programów edukacji prawniczej, w tym
Zjednoczonych. Wprowadzenie, Białystok 2023, s. 27.
2 Dodatkowo nt. systemu edukacji prawniczej w USA zob.: W. Burnham, Introduc-
tion to the Law and Legal System of the United States, Thomson West 2006,
s. 126–139; A. Rochowicz, Edukacja prawnicza w USA, Pal. 1994, Nr 7–8, s. 181– 6 Informacje dot. obszarów działalności poszczególnych klinik można odnaleźć
186. na stronach poszczególnych amerykańskich uniwersytetów. Na przykład Syracu-
3 Standardy 301–303 wskazują m.in, że na wydziałach prawa spoczywa obowią- se University College of Law prowadzi kliniki w obszarze prawa upadłościowego,
zek ustanawiania efektów uczenia się obejmujących kompetencje, w tym roz- praw weteranów, praw osób z niepełnosprawnościami czy prawa mieszkaniowe-
wiązywanie problemów, umiejętność komunikacji, odpowiednie przygotowanie go. Zob. źródło: law.syracuse.edu/academics/experiential-courses-clinics-extern-
etyczne oraz inne umiejętności zawodowe konieczne do właściwego wykonywa- ships/clinics/, z kolei McGeorge Law School na University of the Pacific oferuje
nia zawodu prawnika. Program nauczania z kolei musi obejmować przedmioty programy kliniczne w prawie imigracyjnym, ochrony zdrowia czy wsparcia bez-
praktyczne tj.: symulacje, poradnię prawną lub praktykę. Standards and Rules of domnych, źródło: pacific.edu/law/legal-clinics [dostęp: 28.9.2024 r.].
Procedure for Approval of Law Schools 2023–2024. American Bar Association 7 J.P. “Sandy” Ogilvy, Celebrating CLEPR’s 40th Anniversary: The Early Develop-
Section of Legal Education and Admissions to the Bar: źródło: americanbar.org/ ment of the Clinical Legal Education and Legal Ethics Instruction in U.S. Law
content/dam/aba/administrative/legal_education_and_admissions_to_the_bar/ Schools, Clinical Law Review 2009, vol. 16, s. 4–5.
standards/2023-2024/23-24-revised-standards-and-rules-since-aug-2023.pdf 8 J. Czajkowski, F. Wejman, Uniwersytecka poradnia prawna: nowe perspektywy
[dostęp: 11.9.2024 r.]. w edukacji prawniczej, Pal. 1997, Nr 41/5, s. 36.
4 E. Rekosh, K.A. Buchko, V. Terziva, Pursuing the public interest. A handbook for 9 Szerzej o rozwoju edukacji klinicznej w latach 50. i 60. XX w. zob.: J. Srokosz, Phi-
legal professionals and activists, New York 2001, s. 258. losophical and cultural basis of the main methods of legal education in the USA,
5 F. Zoll, B. Namysłowska-Gabrysiak, Metodologia klinicznego nauczania prawa, Opolskie Studia Administracyjno-Prawne 2017, Nr XV/4, s. 62 i cytowana tam
w: D. Łomowski (red.), Studencka poradnia prawna, Idea. Organizacja. Metodolo- literatura, F.S. Bloch (red.), The Global Clinical Movement, New York 2011, s. 4–5.
gia, Warszawa 2005, s. 211–236. 10 J. Czajkowski, F. Wejman, Uniwersytecka poradnia prawna.

20 KLINIKA Nr 39–40 (44–45)/2025 fupp.org.pl