Page 20 - Klinika nr 39–40 (44–45)/2025

WPŁYW KLINIK NA PRZYSZŁOŚĆ SPOŁECZNĄ

50
myślenia o tym, co stanowi istotę tego przestępstwa. Skłania też konwencyjnym (CETS 210, CETS 201) . Czy jest to również wy-
do pytania o źródło konkretnych poglądów i ich adekwatność nik przemian społecznych?
do zmieniającej się rzeczywistości społecznej i wiedzy. Mówiąc Pojęcie autonomii seksualnej nie jest i dotychczas nie zostało
o wiedzy, mam na myśli nie tylko kryminologię, historię i socjolo- ujęte w KK. Natomiast i wolność seksualna jako dobro chronione
gię, także biologię. jest, zdaniem J. Warylewskiego, nowością, która pojawiła się do-
Czy zgwałcenie, czyn zdecydowanie o charakterze seksualnym, piero w XX w. Wcześniej rozpoznanym i uznanym przedmiotem
w istocie swej dotyczy seksu? Czy do seksu się ogranicza? Oskar ochrony była obyczajowość . Kodeks karny z 1932 r. operował
51
Wilde twierdził, iż „everything in the world is about sex except sex. nie tyle pojęciem „naruszenia wolności seksualnej”, co dopusz-
Sex is about power”. Czy tak jest rzeczywiście? Czy rzeczywiście czenia się nierządu. Wolność seksualna zakłada „prawo do rozpo-
„na tym świecie wszystko sprowadza się do seksu poza samym rządzania swoim życiem płciowym”, jak to jeszcze w 1924 r. ujął
52
seksem, który sprowadza się do władzy?” To kolejny temat. Skła- W. Makowski . Rozporządza się swoim mieniem, przedmiotem,
nia, by przekroczyć miłosną wizję romantycznych kochanków. rzeczą. I takie rzeczowe ujęcie pozostaje w zgodzie z założeniem,
Wilde proponuje, by wyjść poza to, co biologiczne, a przez to na- że „przedmiotem ochrony przestępstw seksualnych jest obyczaj-
turalne. Seks, gdy miejsce ma zgwałcenie, wykorzystuje seksualną ność (moralność) płciowa lub nawet honor niewiasty” . Dobrem
53
czynność dla władzy, statusu, dyskryminacji. Uprzedmiatawia i od- prawnym chronionym przez ustawę nie jest/nie była autonomia
biera autonomię zgwałconej osoby, bo jej używa. Jeszcze wyraźniej w sensie prawa do podejmowania samodzielnych, wolnych od na-
mówi o tym, przywołany przez Neige Sinno, Nicholas Estano, psy- cisku fizycznego i psychicznego wyborów, lecz społecznie skon-
cholog kliniczny, który stara się objaśnić sędziom, czym w istocie struowane wyobrażenie o obyczajności, moralności i honorze
jest gwałt. Wyjaśnia on, iż „gwałt nie jest przede wszystkim prze- niewieścim. To tłumaczy, dlaczego, zdaniem ustawodawcy, osoba
jawem pożądania seksualnego, lecz wykorzystaniem seksualności zgwałcona ma odczuwać wstyd, dyshonor, i poczuwać się do winy
jako środka wyrazu, gdy w grę wchodzą kwestie takie jak władza za to, co ją spotkało. Tym tłumaczono „wyjście naprzeciw potrzeb”
czy gniew. Jest więc aktem pseudoseksualnym, zespołem zacho- w postaci przyznania zgwałceniu wnioskowego trybu ścigania.
wań seksualnych dotyczących raczej statusu, kontroli, dominacji Stephen J. Schulhofer, autor wspomnianej już książki „Unwan-
niż zmysłowości czy zaspokojenia seksualnego” . Ważne więc, ted sex”, zajął się tematem zgwałcenia z podobnych względów
47
by dostrzec, że tam, gdzie dotychczasowe przepisy prawa karnego co C. MacKinnon. Pytanie, jakie postawił i jakie nadal jest aktualne
dostrzegały zaledwie seksualne pożądanie, tak silne, iż nieliczące w nauczaniu tego zagadnienia, dotyczy równego traktowania. Czy
się z wolą drugiej osoby, owo pożądanie jest nieledwie pretekstem. w przypadku zgwałcenia – ze względu na charakterystykę czynu
Podkreśla to również inny psycholog, A. Nicholas Groth. „Gwałt i zasadnicze zróżnicowanie po stronie ofiar i sprawców – prawo
służy w rzeczywistości zaspokojeniu przede wszystkim potrzeb realizuje i zachowuje gwarancje równości? Czy gwarantuje równą
o charakterze nieaseksualnym. Jest to seksualna manifestacja ochronę dla kobiet i mężczyzn, ich praw i ich integralności ciele-
władzy i gniewu. Motywami dla napaści seksualnej są raczej od- snej? Ta oznacza prawo do autonomii seksualnej i prawo do jej
wet i kompensacja niż seks. Gwałt jest aktem pseudoseksualnym, ochrony. Schulhofer stwierdził, iż pomimo nowelizacji przepisy na-
złożonym i wielopłaszczyznowym, ale odnoszącym się bardziej dal, nieudolnie zaledwie, chronią kobiety przed gwałtem, seksual-
do kwestii wrogości (gniewu) i kontroli (władzy) niż namiętności nym wykorzystaniem i nadużyciem .
54
48
(seksualności)” . I jest charakterystyczne, że przywołuję tu opinie Autor podkreśla, że seks może być wymuszony na wiele sposobów,
utrwalonych autorytetów, a przecież wystarczyłoby spytać osoby, które prawo toleruje, i tym samym, choćby niechcący, promuje.
które gwałtu doznały, by uzyskać tę wiedzę. Ustawodawca mógłby Umowa, zawarta w podobnych warunkach, uznana byłaby za nie-
skorygować swoje poglądy na temat znamion i istoty zgwałcenia, ważną i bezprawną. Schulhofer dostrzega rozwiązanie problemu
55
gdyby tylko chciał. Również dlatego trzeba o istocie zgwałcenia w uznaniu autonomii i autonomii seksualnej za prawo jednostki .
uczyć na prawie. Studentki i studenci to ustawodawczynie i usta- Z czasów własnej nauki na wydziale prawa pamiętam, że częściej
wodawcy in spe. domagano się od nas znajomości treści prawa niż rozumienia jego
Ucząc o zgwałceniu, skupiając się na koncepcji towarzyszącej wy- ratio legis w szerszym – zarówno historycznym, jak i społecznym
tyczaniu ustawowych znamion przestępstwa, nie sposób nie po- – wymiarze. Dominowało przeświadczenie, że przepis jest równo-
święcić uwagi temu, o czym wspomniano powyżej – istocie i róż- ważny z rzeczywistością. W efekcie ważniejsze było, by znać treść
nicy między koncepcją wolności i autonomii seksualnej. To skłania
także do uwzględnienia kwestii proceduralnych. Uwzględnienia 50 CETS210 – Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy
tego, jaki proces rozpoznania, ujęcia statystycznego, ścigania wobec kobiet i przemocy domowej, sporządzona w Stambule 11.5.2011 r. (Dz.U.
z 2015 r. poz. 961); CETS201 – Konwencja Rady Europy o ochronie dzieci przed
i przeciwdziałania zgwałceniom ma kształt. Jakie znaczenie miał seksualnym wykorzystaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych
wnioskowy tryb ścigania zgwałcenia? I o czym świadczy rezygna- sporządzona na Lanzarote 25.10.2007 r. (CETS201); w Polsce weszła w życie
1.6.2015 r. W tym samym dniu weszła w życie Konwencja o Cyberprzestępczości
cja z trybu wnioskowego ściągania przestępstw seksualnych ? Czy sporządzona w Budapeszcie 23.11.2001 r., Konwencja weszła w życie 1.7.2004 r.,
49
jest to wynik zaledwie uzgadniania prawa rodzimego z prawem w Polsce 1.6.2015 r.; Dz.U. z 2015 r. poz. 729. Zgodnie z jej art. 9.2.c zakazane
jest ukazywanie osoby małoletniej w trakcie czynności wyraźnie seksualnej; gra-
nica wieku osoby małoletniej nie może być niższa niż 16 lat. W Polsce wiek zgody
to nadal lat 15 (zob. art. 200 KK).
51 J. Warylewski, Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności. Roz-
dział XXV Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2001, s. 9.
52 W. Makowski, Prawo karne. O przestępstwach w szczególności, Warszawa 1924,
47 N. Sinno, Ponury tygrys, K. Marczewska (tłum.), Kraków, 2025, s. 170. s. 334.
48 A. Nicholas Groth, we współpracy z G.H. Jean Birnbaum, Mężczyźni, którzy gwałcą. 53 J. Warylewski, Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej, s. 10.
Psychologia oprawcy, Amato-Jo Papaj (tłum.), Kraków 2024, s. 22–23. 54 S.J. Schulhofer, Unwanted sex. The culture of intimidation and the failure of law,
49 Art. 205 KK przewidujący wnioskowy tryb ścigania przestępstwa zgwałcenia zo- Harvard University Press, Cambridge 1998.
stał uchylony przez ustawę z 13.6.2013 r. (Dz.U. poz. 849); zmiana weszła w życie 55 M. Płatek, CZYTAJĄC Stephena J. Schulhofera, NIECHCIANY SEX. Cywilizacja
27.1.2014 r.; O. Borkowska, M. Płatek, Skala przestępstwa zgwałcenia w Polsce, zastraszenia i fiasko prawa, Mediator 2000, Nr 15, s. 11, 21, źródło: mediator.org.
w: J. Piotrowska, A. Synakiewicz (red.), Dość milczenia. Przemoc seksualna wobec pl/wp-content/uploads/2021/04/Mediator-nr-15-kwartalnik-wrzesien%CC%81-
kobiet i problem gwałtu w Polsce, Warszawa 2011, s. 10. -2000-r..pdf [dostęp: 31.1.2025 r.].

16 KLINIKA Nr 39–40 (44–45)/2025 fupp.org.pl