Page 38 - Klinika nr 39–40 (44–45)/2025

WPŁYW KLINIK NA PRZYSZŁOŚĆ SPOŁECZNĄ

W tym miejscu należy wskazać, że procedura sprzeciwu od opinii w konsekwencji czego nadal uzyskanie aborcji z tej przesłanki
lub orzeczenia lekarza lub lekarza dentysty, przewidziana ustawą może być w praktyce nieosiągalne. Rolą feministycznej litygacji
z 6.11.2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta , stało się od tego momentu uzyskanie silniejszego standardu, na-
40
została wprowadzona przez ustawodawcę jako wykonanie wyr. kierunkowanego na eliminację stawianych przed kobietami ograni-
41
ETPCz w sprawie Tysiąc przeciwko Polsce . W sprawę tę, jak wska- czeń w dostępie do aborcji.
zano wyżej, zaangażowana była klinika prawa UW. Procedura Przykładowo, w sprawie RzPP-DPW-WPII.431.4320.2023, również
ta polega na zakwestionowaniu dowolnej opinii lub orzeczenia le- prowadzonej przy wsparciu Fundacji FEDERA, RPP potwierdził,
karskiego, w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza że do przeprowadzenia aborcji w Polsce wystarczy jeden dokument
i lekarza dentysty. Sprzeciw należy wnieść w ciągu 30 dni od wy- stwierdzający wypełnienie przesłanki ustawowej.
dania opinii lub orzeczenia do komisji lekarskiej działającej przy Tłem faktycznym dla niniejszej sprawy była odmowa wykonania
RPP, za pośrednictwem RPP. Rzecznik Praw Pacjenta rozpatruje terminacji ciąży. Pacjentka w 17. tygodniu ciąży zgłosiła się do szpi-
sprzeciw pod względem formalnym, po czym, jeśli dochowano tala w Lubartowie. Badania DNA płodu wskazały na nosicielstwo
wszystkich wymogów, powoływana jest komisja lekarska, w któ- odrodzicielskich patogennych wariantów genu ASPA, co potwier-
rej skład wchodzi trzech lekarzy, rozpatrująca sprawę merytorycz- dziło u płodu wystąpienie genotypu chorobotwórczego odpowie-
nie. W ciągu 30 dni komisja lekarska wydaje ostateczną decyzję dzialnego za chorobę Canavan. Wyniki badań płodu spowodowały
42
w przedmiocie sprawy . u pacjentki, m.in. nasilone myśli samobójcze i stan apatii. Lekarka
Jak wskazują organizacje pozarządowe, procedura sprzeciwu jest specjalistka psychiatrii wystawiła pacjentce zaświadczenie, które
nieefektywna, ze względu na m.in. swój sformalizowany charak- stanowiło, że „konieczność donoszenia ciąży będzie wiązała się
43
ter i niedostosowanie jej do potrzeb osób w ciąży . Potwierdzają z dalszym pogarszaniem stanu psychicznego pacjentki, co stanowi
to również dane liczbowe, w 2021 r. do RPP wpłynął tylko jeden bezpośrednie zagrożenie dla jej życia”. Szpital odmówił wykona-
44
sprzeciw dot. odmowy zabiegu wykonania przerwania ciąży . nia terminacji ciąży, z uwagi na fakt braku wolnych miejsc na od-
Na gruncie niniejszej sprawy RPP potwierdził, że art. 4a ust. 1 dziale oraz konieczności wystawienia drugiej opinii psychiatrycznej
pkt 1. PlanRodzU odnosi się także do zdrowia psychicznego ko- w przedmiocie stanu zdrowia pacjentki.
biety w ciąży. Organ powołał się przy tym na rozumienie pojęcia Rzecznik Praw Pacjenta stwierdził naruszenie praw pacjenta. Po-
zdrowia wyznaczone przez WHO oraz na treść ustawy o ochronie wołując się na opinię konsultanta krajowego w dziedzinie psy-
zdrowia psychicznego. Stwierdził, że pacjentce „uniemożliwiono chiatrii, wskazał, że stawianie wymogu odbycia konsylium lub
w szpitalu ocenę jej stanu zdrowia w kontekście wynikających uzyskania kolejnego dokumentu stwierdzającego wystąpienie prze-
z przepisów prawa przesłanek legalnego przerwania ciąży […] co, słanki ustawowej jest działaniem bezprawnym. Organ odwołał się
w ocenie organu, świadczy o naruszeniu prawa pacjentki”. Jasno do brzmienia PlanRodzU i użytej przez ustawodawcę liczby poje-
wskazał, że z analizy językowej przepisu art. 4a ust. 1 pkt 1 Plan- dynczej słowa „lekarz”, jako podmiotu uprawnionego do stwier-
RodzU nie wynika limitacja pojęcia „zdrowia” wyłącznie do aspektu dzenia wystąpienia przesłanki ustawowej. Pozornie „neutralne”
fizycznego. Pacjentce uniemożliwiono w szpitalu ocenę jej stanu przeszkody, zdaniem organu, doprowadzają do faktycznej nie-
zdrowia w kontekście prawa do ustawowej aborcji, z uwzględnie- możliwości uzyskania świadczenia w postaci terminacji ciąży. Jak
niem posiadanych przez nią zaświadczeń psychiatrycznych. Rzecz- wskazał RPP, „należy wystrzegać się wszelkich działań i sposobów
nik Praw Pacjenta stwierdził naruszenie praw pacjentki. postępowania z pacjentem, które – może nie będą wprost odmową
Decyzja rzecznika była pierwszym oficjalnym stwierdzeniem faktu, udzielenia świadczenia – ale jednak faktyczny ich rezultat spowo-
że przesłanka zagrożenia zdrowia psychicznego uprawnia do usta- duje nieuzasadniony brak udzielenia pacjentowi świadczenia” .
48
wowej aborcji. Decyzja ta wpłynęła również mobilizująco na inne W zakresie dostępu do ustawowej aborcji interesującą sprawą jest
organy państwowe. Wkrótce, w lipcu 2023 r., okoliczność ta zo- również sprawa RzPP-DPW-WPI.431.626.2023. W sprawie tej
stała potwierdzona przez RPO i Ministra Zdrowia . Również pacjentce z zaświadczeniem psychiatrycznym, będącej w ciąży,
45
46
Komitet Bioetyki Polskiej Akademii Nauk w swoim stanowisku w której u płodu wykryto trisomię 21. chromosomu (tzw. zespół
w sprawie ochrony życia i zdrowia kobiet ciężarnych podkreślił, Downa), odmówiono terminacji ciąży. Po zgłoszeniu się na oddział
że „aborcja jest zabiegiem dopuszczalnym i wskazanym zarówno, pacjentka usłyszała, że „w tutejszej klinice ciąży się nie usuwa”
gdy kontynuacja ciąży […] stanowi zagrożenie jedynie dla jej zdro- oraz otrzymała polecenie skontaktowania się telefonicznie z kon-
47
wia psychicznego” . sultantem wojewódzkim w dziedzinie ginekologii i położnictwa.
Oficjale potwierdzenie nie spowodowało jednak powszechnej ak- Następnie podczas rozmowy z kierownikiem kliniki ponownie
ceptacji dla aborcji z przyczyny zagrożenia zdrowia psychicznego, wskazano jej na potrzebę kontaktu z konsultantem wojewódzkim
oraz stwierdzono, że jej zaświadczenie psychiatryczne można pod-
40 T.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 581. ważyć. Skierowanie do konsultanta wojewódzkiego ze strony kie-
41 Raport z wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przez
Polskę za 2022 r., zał. C – Pełne teksty planów działań, raportów z wykonania i in- rownika kliniki miało formę nieczytelnej, odręcznej notatki, bez
formacji przesłanych do Rady Europy w 2022 r., s. 40. daty jej sporządzenia. Pacjentka uzyskała także pisemną odmowę
42 Źródło: gov.pl/web/rpp/sprzeciw-wobec-opiniiorzeczenia-lekarza [dostęp:
2.4.2024 r.]. przyjęcia na oddział, również wskazującą, że „ciąży w tutejszej kli-
43 Zał. F do Raportu z wykonywania wyr. ETPC przez Polskę za 2021 r., s. 30. nice się nie usuwa”.
44 Sprawozdanie RM z wykonywania oraz o skutkach stosowania w 2021 r. ustawy Rzecznik Praw Pacjenta stwierdził naruszenie praw pacjentki.
z 7.1.1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach do-
puszczalności przerywania ciąży (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1575 ze zm.), s. 108. Organ potwierdził, że konsylium lekarskie można zwołać tylko
45 Pismo RPO do RPP z 11.7.2023 r., źródło: bip.brpo.gov.pl/sites/default/ w przypadkach wątpliwych diagnostycznie. Wtedy jednak obowią-
files/2023-07/Do_RPP_aborcja_zdrowie_psychiczne_11.07.2023.pdf. [dostęp: zek zwołania konsylium nie może zostać scedowany na pacjentkę.
2.4.2024 r.].
46 Pismo Sekretarza Stanu Waldemara Kraski do RPO z 20.7.2023 r., źródło: bip. W decyzji organ ponadto wskazał, że informacja, iż w placówce
brpo.gov.pl/sites/default/files/2023-07/Odpowiedz_MZ_aborcja_zdrowie_psy-
chiczne_20.07.2023.pdf. [dostęp: 2.4.2024 r.].
47 Stanowisko Komitetu Bioetyki Polskiej Akademii Nauk Nr 1/2023 z 25.7.2023 r. 48 Tekst decyzji dostępny pod adresem: federa.org.pl/wp-content/uploads/2024/03/
w sprawie ochrony życia i zdrowia kobiet ciężarnych, pkt 9. wytyczne_razem.pdf [dostęp: 2.4.2024 r.].

34 KLINIKA Nr 39–40 (44–45)/2025 fupp.org.pl