Page 36 - Klinika nr 39–40 (44–45)/2025

WPŁYW KLINIK NA PRZYSZŁOŚĆ SPOŁECZNĄ

wybranych decyzji Rzecznika Praw Pacjenta, odnoszących się me- znaczenia dla dobrostanu ludzkiego, z uwagi na zakorzenione
rytorycznie do kwestii odmowy wykonania procedury przerwania we wrażliwości kulturowej i politycznej związanej z seksualnością,
ciąży. wyborami reprodukcyjnymi i nierównością płci .
13
Wydaje się jednak, że to kompleksowe podejście do ludzkiej sek-
Prawa seksualne i reprodukcyjne – zakres sualności znajduje już odzwierciedlenie w normach prawnoczło-
i relewantne standardy prawnoczłowiecze wieczych. Warto przytoczyć tutaj chociażby Komentarz Generalny
Prawa seksualne i reprodukcyjne (ang. Sexual and reproductive Nr 22 do art. 12 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych,
health and rights – SRHR) to przynależne każdej osobie prawa Społecznych i Kulturalnych z 2016 r. Komentarz Nr 22 jasno
14
człowieka związane z seksualnością i reprodukcją, takie jak zdro- wskazuje, że prawo do zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego jest
wie seksualne, prawa seksualne, zdrowie reprodukcyjne i prawa niepodzielne i współzależne z innymi prawami człowieka. Jest ono
6
reprodukcyjne . ściśle powiązane z prawami obywatelskimi i politycznymi leżącymi
7
Obecnie za najpełniejszą definicję SRHR uważa się tę opracowaną u podstaw fizycznej i psychicznej integralności jednostek oraz ich
przez Komisję Lancet-Guttmacher w 2018 r. Definicja ta składa autonomii . Wskazuje również, że prawo do zdrowia seksualnego
8
15
się z dwóch kluczowych elementów: zdrowia seksualnego i repro- i reprodukcyjnego jest integralną częścią prawa każdego człowieka
16
dukcyjnego (ang. Sexual and reproductive health – SRH) oraz praw do najwyższego osiągalnego zdrowia fizycznego i psychicznego .
seksualnych i reprodukcyjnych (ang. Sexual and reproductive rights Kliniki prawa mają bogatą historię wpływu na kształt praw repro-
– SRR) . dukcyjnych. Jak wskazują M. Gabrysiak i B. Namysłowska-Gabry-
9
Sexual and reproductive health definiowane są jako stan fizycznego, siak, studenckie kliniki prawa przyczyniły się w znacznym stopniu
emocjonalnego, umysłowego i społecznego dobrostanu w odniesie- do legalizacji przerwania ciąży w Irlandii, zaś klinika prawa UW
niu do wszystkich aspektów seksualności i reprodukcji, a nie tylko była zaangażowana, bezpośrednio lub pośrednio, w polskie sprawy
brak choroby, dysfunkcji lub niedomagania. Definicja ta podkre- aborcyjne zawisłe przed ETPCz, m.in. nadzorowały sprawy Z. prze-
śla, że pozytywne podejście do seksualności i reprodukcji powinno ciwko Polsce , po części Tysiąc przeciwko Polsce , a byli studenci
17
18
uznawać rolę, jaką odgrywają przyjemne relacje seksualne, zaufa- kliniki nadzorowali sprawę R.R. przeciwko Polsce . Warto dodać,
19
nie i komunikacja w promowaniu poczucia własnej wartości i ogól- że sprawy Tysiąc oraz R.R. (a także P. i S. oraz M.L. ) były pro-
21
20
nego dobrostanu. Jednocześnie wskazuje, że wszystkie osoby mają wadzone przez prawniczki związane z Fundacją na Rzecz Kobiet
prawo do podejmowania decyzji dotyczących ich ciał i dostępu i Planowania Rodziny FEDERA .
22
do usług, które wspierają to prawo . Choć żaden z tych czterech wyroków ETPCz nie może zostać
10
Sexual and reproductive rights muszą zostać osiągnięte w celu za- uznany za wykonany w całości, w szczególności w odniesieniu
23
pewnienia zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego. Prawa te opie- do środków o charakterze generalnym , należy wskazać, że każdy
rają się na prawie wszystkich osób do poszanowania integralności z nich ustanowił silny standard konwencyjny dotyczący dostępu
cielesnej, prywatności i autonomii osobistej; swobodnego określa- do ustawowo przewidzianego przerwania ciąży.
nia własnej seksualności, w tym orientacji seksualnej oraz tożsa- W ostatnich latach kluczowe standardy aborcyjne zostały ustano-
mości i ekspresji płciowej; decydowania, czy i kiedy być aktywnym wione przez feministyczne prawniczki w trakcie postępowań przed
seksualnie; wyboru partnerów seksualnych; bezpiecznych i przy- organami krajowymi. Kluczową i najważniejszą dotychczas, w mo-
jemnych doświadczeń seksualnych; decydowania, czy, kiedy i kogo jej ocenie, była walka prowadzona przez FEDERĘ o uznanie istnie-
poślubić; decydowania, czy, kiedy i w jaki sposób mieć dziecko lub nia tzw. przesłanki psychiatrycznej, tzn. aborcji ze względu na za-
dzieci oraz ile dzieci mieć; [oraz] dostępu przez całe życie do in- grożenie dla zdrowia psychicznego. Rozwój standardów w tym
formacji, zasobów, usług i wsparcia niezbędnych do osiągnięcia zakresie zostanie w niniejszym artykule opisany na kanwie trzech
wszystkich powyższych celów, bez dyskryminacji, przymusu, wy- charakterystycznych spraw, jakie od 2021 r. zawisły przed Rzecz-
korzystywania i przemocy . nikiem Praw Pacjenta.
11
Przyjmuje się, że w zakres SRHR wchodzą, m.in. metody plano- Kliniki prawa, podobnie jak organizacje pozarządowe, w swojej
wania rodziny, takie jak dostęp do antykoncepcji, w tym awa- działalności spotykają się z osobami, które doświadczyły przemocy
ryjnej, oraz dostęp do bezpiecznych usług aborcyjnych i opieki lub które nie mogą wyegzekwować przysługujących im praw, także
poaborcyjnej . w szpitalach. Studenci, udzielając porady prawnej, pełnią w mo-
12
Jak wskazuje Komisja Raportu Guttmacher-Lancet, dotych- jej ocenie identyczną rolę, co organizacje trzeciego sektora – stają
czas SRHR były traktowane bez uwzględnienia ich szczególnego się instytucjonalnym wsparciem dla osób, które nie mogą polegać

6 What does SRHR mean?, Swedish Association for Sexuality Education (RFSU) 13 A.M. Starrs i in., Accelerate progress – sexual and reproductive health and rights
2023, źródło: rfsu.se/en/this-is-rfsu/in-english/resources/what-is-srhr/ [dostęp: for all, s. 8.
2.4.2024 r.]. 14 Podpisany w Nowym Jorku 19.12.1966 r. (Dz.U. z 29.12.1977 r.), E/C.12/GC/22.
7 Z definicji tej korzysta chociażby Fundusz Ludnościowy Narodów Zjednoczonych, 15 Ibidem, pkt 10.
zob. Sexual And Reproductive Health And Rights: An Essential Element Of Uni- 16 Ibidem, pkt 11.
versal Health Coverage, United Nations Population Fund, 2019, s. 8. 17 Z. przeciwko Polsce (skarga Nr 46132/08).
8 A.M. Starrs i in., Accelerate progress – sexual and reproductive health and rights 18 Tysiąc przeciwko Polsce (skarga Nr 5410/03).
for all: report of the Guttmacher– Lancet Commission, The Lancet 2018, t. 391, 19 R.R. przeciwko Polsce (skarga Nr 27617/04), M. Gabrysiak, B. Namysłowska-Gabry-
Nr 10140, s. 11. siak, Involvement of Irish legal clinics in abortion rights activism, as an example
9 T. Crone, J. Stevenson, MenEngage Ubuntu Symposium summaries: Sexual and re- for the way forward in Poland, Klinika 2021–2022, Nr 31–32 (36–37), s. 7.
productive health and rights (SRHR) and sexual orientation, gender identity and 20 P. i S. przeciwko Polsce (skarga Nr 57375/08).
expression, and sex characteristics (SOGIESC), MenEngage Alliance 2021, s. 7. 21 M.L. przeciwko Polsce (skarga Nr 40119/21).
10 A.M. Starrs i in., Accelerate progress – sexual and reproductive health and rights 22 Źródło: federa.org.pl/dzialania/dzialalnosc-miedzynarodowa/etpcz/ [dostęp:
for all, s. 11. 2.4.2024 r.].
11 Ibidem, s. 11. 23 Komunikacja Centrum Praw Reprodukcyjnych oraz Fundacji na Rzecz Kobiet
12 Sexual and reproductive health rights: challenges and opportunities during i Planowania Rodziny w sprawie wykonania wyroków Europejskiego Trybunału
the COVID-19 pandemic, Special Rapporteur on the right of everyone to the en- Praw Człowieka w sprawach Tysiąc p. Polsce, R.R. p. Polsce oraz P. i S. p. Polsce
joyment of the highest attainable standard of physical and mental health, z 17.8.2022 r., zał. F do Raportu z wykonywania wyroków Europejskiego Trybu-
A/76/172, s. 14. nału Praw Człowieka przez Polskę za 2022 r., s. 7.

32 KLINIKA Nr 39–40 (44–45)/2025 fupp.org.pl